już w niej rozłożone stosownie do wpływów meteorologicznych i geograficznych. Warunek równowagi etnicznéj został osiągnięty. W każdym pasie izotermicznym czyli klimatycznym ludzie zmienili się odpowiednio i oddali swe życie zatrudnieniom, nasuniętym przez otaczające okoliczności. Z tych warstw ludności jedno były przeznaczone do usunięcia, inne do wygaśnięcia, gdy się znalazły lub zrodziły wśród nich nowe i niewłaściwe sztuczne warunki fizykalne.
Już Europa przysposobiła się do powtórzenia tych samych wypadków, których widownią była Azyja od czasów niepamiętnych. Już u ludów, otaczających morze Śródziemne, zamieszkałych w przyjemnym klimacie, gdzie życie może być z łatwością utrzymywane, gdzie izoterma styczniowa wskazuje 41° F., a lipcowa 73½° F., — zaczyna się cywilizacyja. Rolnictwo udoskonaliło się, handel wzrósł i, jako skutek tego konieczny, ukazały się zawiązki sztuki, nagromadzało się bogactwo. Półwyspy południowe stały się powabną zdobyczą dla wojowniczych wodzów Europy środkowej. Tak samo działo się w Azyi.
Godzi się mniemać, iż Europa przy takich wpływach wynurzała się ze stanu barbarzyńskiego. Postradała ona wszelkie wspomnienia dawnych stosunków z Indyjami, które wyjaśniły się dla nas tylko przez studyjowanie słowników i grammatyki rozmaitych języków. Do miejscowego jéj czarodziejstwa wszczepioną została oryjentalna cześć gwiazd, a legendy o nich utraciły swoje znaczenie. Co dawniej było zmyśloném o ciałach niebieskich, teraz przybrało cechy osobiste i odniesioném zostało do bogów lub bohatérów.
Murzyn pod równikiem, karłowaty Lapończyk za kołem biegunowém — każdy człowiek w stanie dzikim — wierzy w czary, wróżby, gusła; olśniewają go rzeczy niezrozumiałe. Przypisuje on istotom niewidzialnym wszelki dźwięk niespodziany, wszelki ruch nagły. Sen i marzenie, w których upływa trzecia część jego życia przekonywa go, że istnieje świat duchowy. Pomnaża on te nadzmysłowe rzeczy; nadaje każdéj jaskini genijusza, każdemu drzewu, zdrojowi, każdéj rzece, górze pewne bóstwo.
Teologija porównawcza, która opiera się na prawie ciągłych przeobrażeń myśli ludzkiej i naprawdę jest jednym z jej wyrazów, dowodzi w ogólności, iż człowiek od chwili powzięcia idei o bytności istot niewidzialnych uznaje potrzebę wyznaczenia im miejsca na rezydencyją, bo wszystkie narody wskazywały im zamieszkanie po za granicami ziemi. Miejscowe niebo i miejscowe
