w inne ciała, w których nieprawości jego, dzięki doznawanym cierpieniom, oraz przebytym próbom, mogą być zmyte i dusza stanie się zdatną do zanurzenia się w oceanie czystości nieskończonej. Przy takiém pojęciu stosunku naszego do całéj przyrody żywotnéj, która ma być mechanizmem oczyszczającym, nauka o przechodzeniu dusz (metempsychozie) prowadzi koniecznie do innych doktryn moralnéj natury, a przedewszystkiém, do głębokiéj czci dla życia w każdéj postaci: człowieka, zwierzęcia, czy owadu.
Tak więc formy życia zwierzęcego przedstawiają wielki mechanizm pokutniczy dla człowieka. Takiém jest, podług rzeczonych zasad, znaczenie ich teologiczne. W filozofii europejskiéj nie masz nic, coby zrównoważyło, lub przeciwstawić się dało temu poglądowi. Dla nas życie zwierzęce jest bezcelowém. Później będziemy widzieli, że w Egipcie nauka o przechodzeniu dusz musiała naturalnie dążyć do podobnych wyobrażeń, lecz w praktyczném zastosowaniu została ona spaczoną przez nizkie pojęcia fetyszyzmu u miejscowéj ludności afrykańskiéj. Była ona cenioną przez uczonych dla powodów filozoficznych, a przez tłumy dla zgodności wyników jéj z bałwochwalstwem.
Z takich dogmatów teologicznych oczywiście powstać musi system religijny, którego celem jest przyśpieszenie oczyszczenia się duszy, iżby ona jak najprędzéj wnijść mogła do szczęśliwości bezwzględnéj, którą można znaleźć tylko w bezwzględnym spokoju. Sposoby skrócenia jéj wędrówek i wprowadzenia jéj do spokoju zależą na ćwiczeniach życia pobożnego, pokucie, modlitwie, a najbardziéj na głębokiém rozważaniu substancyi i przymiotów Istoty Najwyższéj. W tém głębokiém rozważaniu wielu świętych ludzi spędziło całe swe życie.
Taki jest zarys pobieżny teologii wedajskiéj; tak się ona przedstawia w powiązanych wzajemnie naukach o naturze Boga, o duszy powszechnéj, o przeobrażeniach świata, o wyłonieniu się duszy, ujawnianiu się rzeczy widzialnych, przechodzeniu dusz, pochłanianiu ich, wykonywaniu praktyk pokutniczych i rozmyślaniu w celu osiągnienia szczęśliwości bezwzględnéj w bezwzględnym spokoju. W edy uznają też szeregi stworzeń wyższych od człowieka, bogów żywiołowych i gwiazdowych; uosabiają również przymioty Bóstwa. Trzy bóstwa wedajskie: Agni, Indra i Suryja nie mogą być uważane jako istoty niezależne, ponieważ wszystkie duchy są objęte Duszą Powszechną. Ostateczna trójca Hindusów: Brama, Wisznu i Siwa nie jest w nich uznawaną. Nie upo-
