pném miejscu płomieni, pragnienia, męczarni i przerażających widziadeł.
Jeżeli religija doszła stopniowo do takiego poniżenia przez pognębienie lub zniknięcie wysoce ukształconych umysłów, tedy nie mniej wybitnie odznaczyła się i dążność filozofii. Powiedzieliśmy już, że nawet w czasach starożytnych można było rozróżnić nie mniéj sześciu szkół filozoficznych: 1, starsza Mimanza; 2, młodsza Mimanza czyli Wedanta, założona przez Wijasę około 1400 r. przed Chr.; posiada ona dziwnie obszerną Wedancką literaturę; 3, Szkoła Logiczna przedstawiająca wielkie podobieństwo do Arystotelesa, nawet w szczegółach; 4, Szkoła atomiczna Kanadego; 5, Szkoła ateistyczna Kapili; 6, Szkoła deistyczna Patandżali.
Wielki ten system teologiczny, popierany przez tyrańską hijerarchiją, nie mógł się utrzymać bez walki. Jako przeciwnik jego powstał Buddaizm. Skutkiem nieuniknionéj konieczności Wedaizm musiał przerodzić się w Buddaizm. Prorocza przenikliwość wielkiego założyciela téj religii została usprawiedliwioną przez cudowne bezprzykładne, trwałe, powodzenie — powodzenie, które się opierało na wygłoszonym dogmacie o bezwzględnéj równości wszystkich ludzi i to w kraju, gdzie od wieków trwał ucisk kastowy. Jeżeli buddaista przypuszcza istnienie Boga, to wcale nie jako Stworzyciela, gdyż materyja jest zarówno wiekuistą, a że posiada ona własność samoistnego organizowania się, więc chociażby świat zaginął, ta własność byłaby go odtworzyła szybko i doprowadziła do nowych odrodzeń, do nowych upadków bez żadnego zewnętrznego czynnika. Materyja więc jest obdarzona rozumem i samowiedzą. Buddaiści zgadzają się z bramanami w nauce kwijetyzmu, w troskliwości o życie zwierzęce i w materyi o przechodzeniu dusz. Odrzucają Wedy i Purany, nie mają kast, i, stosownie do ich głównéj zasady, biorą kapłanów ze wszystkich stanów, na podobieństwo europejskich mnichów. Mieszkają po klasztorach, ubierają się w żółte szaty, chodzą boso, golą głowy i brody; utrzymują ciągłe nabożeństwa w kaplicach swoich ze śpiewem, kadzidłem, świécami; wznoszą pomniki i świątynie nad relikwijami świętych mężów. Przyznają szczególne zalety stanowi bezżennemu, odmawiają sobie wszelkich przyjemności zmysłowych, jadają w jednéj sali, przyjmują jałmużnę. Wszystkie takie czynności przypadają do pewnéj fazy rozwoju ludzkiego.
Buddaizm powstał około X wieku przed Chr.; twórcą jego był Arda-Kiddi (Arddha Chiddi), mieszkaniec Kapili w pobliżu Nepaulu. Jednakże co do
