Strona:J. W. Draper - Dzieje stosunku wiary do rozumu.djvu/324

kapturach z brewiarzem lub zwiędłym kwiatem w ręku.
 Po tym rzucie oka na wieczne miasto i po obejrzeniu, co chrześciaństwo łacińskie uczyniło dla samego Rzymu, przenieśmy wzrok nasz na resztę obszaru Europy. Postarajmy się należycie ocenić zasady, które kierowały społeczeństwem i osądźmy je po ich owocach.
 Stan narodów pod względem dobrobytu najdokładniej się wyraża stopniem zaludnienia. Forma rządu ma bardzo mało wpływu na zaludnienie, ale od polityki zależy ono w zupełności.
 Autorowie piszący o tym przedmiocie przekonali dostatecznie, że wzrost lub upadek ludności zawisł od płodności społeczeństwa i od przeszkód życia.
 Przez płodność społeczeństwa rozumie się instynkt objawiający się w rozmnażaniu się ludzi. Do pewnego stopnia zależy ona od klimatu; ale ponieważ klimat europejski prawie się nie zmienił od czwartego do szesnastego wieku, możemy więc uważać siłę tę za niezmienną przez ciąg tego czasu w Europie.
 Przez przeszkody życia rozumiemy wszystko, cokolwiek utrudnia istnienie jednostek. Z pomiędzy nich wspomnijmy np. niedostatek pożywienia, nieopowiedność ubrania i pomieszkania.
 Wiadomo także, iż gdy przeszkody stają się