biegiem reformacji w Polsce nie interesują się wcale. W jakiej postaci owe resztki dysydentów polskich drugiej połowy XVIII stulecia przeszły do Polski porozbiorowej i w drodze jakich przejść i zmian powstali z nich dzisiejsi nasi różnowiercy ewangeliccy, tego piśmiennictwo naukowe dotychczas nie wyjaśniło. Pozostawiając skreślenie tego, nie najmniej zapewne interesującego epizodu polskich dziejów porozbiorowych historykom z zawodu, opartym przytem o dostępniejsze dziś dla uczonego polskiego źródła archiwalne, pragnę w tem miejscu naszkicować jedynie przebieg zmian kolejnych stanu prawnego sensu stricto dysydentów — ewangelików w b. Królestwie Polskiem, poczynając od końca XVIII stulecia.
Z istniejących w dawnej Polsce czterech wyznań ewangelickich: 1) ewangelicy augsburscy, 2) ewangelicy reformowani, 3) bracia czescy i 4) arjanie, czyli antitrynitarjusze, ci ostatni, po tragicznem ich wydaleniu z Polski w r. 1660, na obszarze Rzeczypospolitej istnieć przestali, bracia czescy połączyli się stopniowo z ewangelikami reformowanymi i tym sposobem w Polsce pozostały jedno dwa wyznania: luterskie i kalwińskie.
Na synodzie w Sielcu (powiat wiślicki) w r. 1777 dokonany został akt unji kościołów protestanckich obojga wyznań w Księstwie Mazowieckim łącznie z prowincją Małopolską, uchwałą zaś synodu sieleckiego z dnia 5 maja r. 1777 postanowiono utworzyć wspólny Konsystorz dla obojga wyznań Małopolski i Księstwa Mazowieckiego[1]
O charakterze —formalnym, jedno czy dogmatycznym—tej unji wiadomości nie posiadamy. W każdym razie unja ta—podobnie jak i znakomita jej poprzedniczka: ugoda sandomierska—trwalszych owoców snać nie wydała skoro sprawująca, po ustąpieniu prusaków, ster rządów w kraju. Komisja Rządząca uważała za stosowne utworzyć
- ↑ „Próby zjednoczenia (obojga wyznań) były ponawiane niejednokrotnie w ciągu panowania Stanisława Augusta, ale się nie udawały“ (Korzon. Wewnętrzne dzieje Polski ze Stanisława Augusta, I, 167).
