Strona:Jan Łoś-Bogurodzica.djvu/13

Ta strona została uwierzytelniona.



OBJAŚNIENIA
I.PIEŚŃ BOGURODZICA.

W dzisiejszej transkrypcji po poprawieniu oczywistych błędów rękopisu pierwszą zwrotkę czytamy:

1.Bogu rodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U twego syna, gospodzina, matko zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.

Jest to zwrotka trójdzielna: jej część pierwszą stanowi wiersz pierwszy, drugą — drugi, do pierwszego podobny, jakkolwiek pierwszy liczy 16 zgłosek, a drugi ma ich 17, więc o jedną więcej. Część trzecią zwrotki stanowi inaczej zbudowany wiersz trzeci wraz z przyśpiewem czyli refrenem: kiryjelejzon.
Podobieństwo budowy wiersza pierwszego i drugiego polega nietylko na prawie jednakowej liczbie zgłosek, ale także na kunsztownem rozłożeniu rymów, między któremi w każdym wierszu są dwa wewnętrzne (Bogurodzica — dziewica; u twego syna — gospodzina) a dalej podwójne rymy końcowe (sławiena — zwolena; Maryja — Maryja). Natomiast wiersz trzeci, stanowiący trzecią część zwrotki, dzieli się na dwie rymujące z sobą połówki z rymami męskiemi (jednozgłoskowemi) na ogół w średnich wiekach nie używanemi.
Bogu rodzica jest wyrażeniem dwuwyrazowem, albo też wyrazem złożonym tego typu, który nazywamy zrostem, gdyż mamy tu niejako zrośnięcie się dwu samodzielnych wyrazów związanych składniowo: Bogu rodzica. Forma Bogu jest celownikiem użytym w znaczeniu dopełniacza, co zwłaszcza często zachodziło przy rzeczownikach, oznaczających pokrewieństwo; mówimy i dziś on mu jest bratem, wyrażamy się o kimś: psubrat, a więc także używamy w tych połączeniach celownika. Wyraz Bogurodzica zmienił się potem na Bogarodzica t. j. nastąpiła w pierwszej jego części wymiana celownika na bardziej w tych razach używany dopełniacz. Poza tekstem krakowskim I a także II wszystkie inne teksty mają formę Bogarodzica.
Wyraz ten nie jest czysto polskiego pochodzenia i nie może być starszym nad okres chrześcijaństwa w Polsce; bardzo być może, iż przyszedł do nas z Czech razem