Strona:Jan Łoś-Bogurodzica.djvu/14

z chrześcijaństwem. Po czesku brzmiał on bohorodice, co odpowiada wyrazowi starocerkiewno-słowiańskiemu bogorodica, a ten znowu jest tłumaczeniem greckiego θεοτόκος; stcsł. bogorodica najwcześniej występuje w rękopisie Supraślskim z w. XI, czeski wyraz bohorodice znajdujemy w paru tekstach z w. XIV, wreszcie forma polska poza pieśnią tu omawianą trafia się tylko w Modlitwach Wacława z końca w. XV, ale tu bardziej zbliżona do czeskiej i starocerkiewno-słowiańskiej brzmi Bogorodzica. Wobec tego wszystkiego przypuszczać można, że autor pieśni wzór starosłowiańsko-czeski nieco zmienił według własnego poczucia językowego, zastępując pierwszą część bogo- przez formę celownika bogu, wskutek czego bynajmniej nie naruszył znaczenia całego wyrazu.
 Część druga tego wyrazu: -rodzica używa się jako wyraz oddzielny i nie jest rodzajem żeńskim do męskiego rodzic. Stwierdzają to zestawienia z innemi językami słowiańskiemi a zwłaszcza ze starocerkiewno-słowiańskim i ruskim: polskie Bogurodzica, stcsł. bogorodica i r. bogorodica mają jednakowo brzmiące zakończenie -ica; natomiast polskiemu rodzic odpowiada ruskie rodicz i gdybyśmy go znaleźli w jakim tekście starocerkiewno-słowiańskim, miałby on tam formę rodištь. Oba te wyrazy różniły się też znaczeniem: rodzica to „matka”, natomiast rodzic znaczył „członek rodu”, „krewny”; od wyrazów na -ic nigdy nie tworzono żeńskich przez dodanie przyrostku -a, raczej dodawano przyrostek -ka; a więc: dziedzic, dziedziczka, rodzic, rodziczka. Starocerkiewno-słowiański wyraz bogorodica utworzono na wzór takich, jak dziewica, co powstało z pierwotniejszej formy dziewika.
 Dziewica wyraz pochodny od dziewa z przyrostkiem -ica, dawniej -ika, gdzie -k- odmieniło się na -c- pod wpływem poprzedzającej miękkiej samogłoski -i-. Bogurodzica dziewica — to formy mianownika, użytego w znaczeniu wołacza; właściwy wołacz brzmiał Bogurodzice dziewice na miejscu przypuszczalnej pierwotnej formy bogurodziko dziewiko, której nie znamy zabytków i tylko ją odtwarzamy teoretycznie.
 Bogiem sławiena: narzędnik osoby działającej (głównego czynnika) przy czasowniku w stronie biernej był zwykłym zwrotem naśladowanym z łaciny: od Boga sławiona ==