Strona:Jan Łoś-Bogurodzica.djvu/16

Ta strona została uwierzytelniona.

(Cyzjojanus z pocz. XV wieku (por. Łoś. Początki piśmiennictwa polskiego str. 468) i w nazwach miejscowości np. dzisiejsza nazwa wsi Świętomarz brzmiała w w. XV Święta Marza. Dzisiejsze ludowe Maryja zastąpiło miejsce dawnej Marzy pod wpływem kościelno-łacińskiego wymawiania tego imienia.
Gospodzina zapewne już jest forma zmieniona przez przepisywaczy, gdyż w zabytkach dawnych, mianowicie w psałterzu Florjańskim rzeczownik ten odmienia się tak: gospodzin, gospodna, gospodnu i t. d. Gdyby zastąpić formę nowszą gospodzina przez starszą, prawdopodobnie użytą przez autora pieśni, wtedy oba pierwsze wiersze miałyby równo po 16 zgłosek; na tę zmianę pozwala też i system średniowiecznego rymowania, gdyż wtedy narówni z rymami używano asonansów, a właśnie asonansem jest zgodność dźwiękowa form: syna — gospodna. Przy użyciu formy gospodna oba pierwsze wiersze dadzą się czytać, jako heksametry:

Bogu ro|dzica dzie|wica || Bogiem sła|wiena Ma|ryja!
U twego | syna go|spodna || matko zwo|lena Ma|ryja.

Gospodzin == „pan”, „gospodarz” jest formą pochodną od dawniejszego wyrazu złożonego gos-podź, znanego z języka stcsłow. gospodь, a wyraz ten zestawiają z sanskryckim dżāspati, mającem toż samo znaczenie co gospodzin; jeśli ta etymologja jest uzasadniona, to wyraz ten sięgałby praarjoeuropejskiej starożytności i oznaczałby pierwotnie: „pan zapasów żywności”. W pieśni gospodzin ma już znaczenie to samo, co w psałterzu Florjańskim: „pan”, „władca”.
Zwolena, imiesłów bierny od czasownika zwolić == „wybrać”, a więc tutaj „matko wybrana”. Wyraz to w polszczyźnie rzadki, za to zwykły w języku staroczeskim, może stamtąd zapożyczony.
Zyszczy: 2 osoba liczby pojedyńczej trybu rozkazującego od czasownika zyskać użytego w tem samem chyba znaczeniu, co dzisiaj. Odmieniał się on w czasie teraźniejszym: zyszczę, zyszczesz, zyszcze i t. d., a w trybie rozkazującym dla 2 i 3 osoby l. pol. była forma: zyszczy lub zyszcz po zniknięciu końcowej samogłoski, co nastąpiło może w początkach w. XIII, ale przez dłuższy czas jeszcze formy się mieszały jak w naszej pieśni, gdzie mamy