„Grunwald“ Matejki. Jaki moment bitwy? Jakie postaci główne umieścił artysta na obrazie? Gdzie je ustawił? W jakim ruchu? Jakie są ich uczucia? Jakie dał tło? Jaki nastrój całości?
Opisywanie obrazów Matejki jest szczególnie pouczające jako uzupełnienie nauki historji, toteż i historyk ma obowiązek zajmować się niemi — oczywiście ze swego stanowiska. Dobrze będzie porozumiewać się z nim i po przerobieniu historycznem, które przygotuje teren, rozjaśni całą moc szczegółów, nazwie historyczne postaci, zająć się na lekcji polskiego rozpatrzeniem estetycznem, którego celem będą przejawy ludzkie postaci, ich gesty i uczucia (jak bogatą pod tym względem skalę przedstawia „Kazanie Skargi“ lub „Batory pod Pskowem!“), ugrupowanie postaci, podział na główne i poboczne, sposób ujęcia całej masy postaci w całość.
„Lituanja“ Grottgera. Tu mamy do czynienia z cyklem kartonów, związanych wspólnością głównych osób. Przy pierwszym rysunku „Puszcza“ rzucimy takie pytania: Gdzie znajdujemy się? Zapomocą jakich środków odtworzył artysta pierwotność puszczy? Jaką postać widzimy jakby uwitą z mgły? Czy widzimy wyraźnie jej kontury? Ale co skrystalizowało się w materjalne kształty? Co zatem zdaje się, panować nad całością? Czego symbolem jest według wierzeń ludu kosa w związku ze śmiercią? Gdzie, nad jakim krajem ukazał się ten symbol? Co to może oznaczać? Co zawisło nad tą krainą? Jaki nastrój budzi obraz? Czy domyślamy się w nim jakich głosów, czy widzimy jaki ruch? Co zostało spotęgowane podkreśleniem tej głuchej ciszy i bezruchu, na którego tle widzimy tylko niesamowite płynięcie widma? Jak nastraja nas obraz w stosunku do następnych części cyklu?
Strona:Jan Biliński-Nauczanie języka polskiego.djvu/140
Ta strona została przepisana.
