grudnia. Przybywają do prowincji Damergu. Trzej podróżni powtórnie się rozłączają; Barth obiera drogę do Kano, dokąd przybywa po długich wysileniach i opłaciwszy znaczny haracz.
Mimo gwałtownej gorączki, z jednym tylko sługą opuszcza to miasto 7-go marca. Głównym celem jego podróży było poznanie jeziora Czad, od którego dzieliło go go jeszcze sto pięćdziesiąt mil (przeszło 22 mile polskie). Posuwa się więc na Wschód i przybywa do miasta Zurikolo w Bornu, które jest zawiązkiem ogromnego państwa środkowego w Afryce. Tu dowiaduje się o śmierci Richardsona, który padł ofiarą znojów i umartwień. Przybywa do Kuku stolicy Bornu, nad brzegami jeziora. Nakoniec po trzech tygodniach d. 14-go kwietnia, a po dwunastu i pół miesiącach od wyjścia z Tripolis, dostaje się do miasta Ngornu.
Dnia 29 marca 1851 r. zwiedza z Overwegiem królestwo Adomaua na południu jezior, i dostaje się do miasta Yola, niżej nieco 9-go stopnia szerokości północnej. Dalej już na południe śmiały wędrowiec przedrzeć się nie mógł.
W sierpniu wraca do Kuku, ztąd kolejno przebiega Mondarę, Bargimi, Kanem i posuwa się na Wschód, aż do miasta Masena, leżącego pod 17° 20’ długości zachodniej[1].
- ↑ Według południka angielskiego, przechodzącego przez obserwatorjum Greenwich.
