W Niemczech rewolucja nastąpiła po czteroletniej wojnie. Rewolucja we Francji wzmocniła niższe klasy i skupiła je w potężnych organizacjach, przedewszystkiem w Klubie Jakobinów.
Wojna w Niemczech wyczerpała proletarjat i rozdwoiła jego szeregi.
We Francji było chłopstwo w r. 1792 rozdwojone; napół stało po stronie rewolucji, napół popierało reakcję. — W Niemczech włościaństwo tworzyło w r. 1918 zwartą i znakomicie zorganizowaną masę reakcyjną.
W tych warunkach każda próba wprowadzenia dyktatury rewolucyjnej mniejszości nad większością, z góry musiała się wydać szaleństwem. Tylko wtedy mogły proletarjackie partje utrzymać się i utorować drogę socjalizmowi, gdyby było im się udało utworzyć jeden jednolity front i pozyskać dla siebie większość ludności. Ubezpieczenie republiki demokratycznej stało się najważniejszem zadaniem rewolucjonistów.
Byłoby to dla nich jasne od samego początku, gdyby przykład Rosji nie był ich oszołomił.
Tam z rewolucji od jesieni r. 1917 wynikła dyktatura tak scentralizowana, daleko sięgająca i wszechwładna, jakiej dotychczas jeszcze świat nie widział. Dyktatury tej nie uważano za coś wyjątkowego, za wynik nadzwyczajnej sytuacji, ale za formę, jaką z konieczności powinien przyjąć każdy rząd rewolucyjny.
Widzieliśmy właśnie, jak mało w tem jest słuszności.
Skąd pochodzi jednak dyktatura w Rosji i co osiąga ona osiąga?
Forma, jaką przyjęła dyktatura rewolucyjna w Rosji, pozostaje w ścisłym związku z właściwościami nie samej tylko Rosji, ale także partji bolszewickiej. Chcąc je zrozumieć, musimy sięgnąć nieco dalej i cofnąć się znowu do rządu terroru z r. 1793.
Wtedyto po raz pierwszy w dziejach świata klasy niższe, proletarjackie lub do proletarjatu zbliżone, objęły rządy w nowoczesnem wielkiem państwie. Przywrócenie tego bohaterskiego wieku proletarjatu stało się celem tęsknoty bojoników sprawy wyzyskiwanych i uciskanych.
Ale jak osiągnąć ten cel?
Głównym środkiem sekcji paryskich było powstanie. Uważano tedy za najważniejsze zadanie rewolucjonistów, przygotowanie takiego powstania klas niższych.
