Strona:Karol Marx-Walki klasowe we Francji 1848-1850 r.djvu/020

armji Ludwik Bonaparte położył 2 grudnia 1851 r. kres naprężonej sytuacji i zapewnił Europie pokój wewnętrzny, aby ją potym uszczęśliwić nową erą wojen. Okres rewolucji z dołu na razie został zamknięty; natomiast nastąpił okres rewolucji z góry.
 Imperjalistyczna reakcja r. 1851 jeszcze raz udowodniła niedojrzałość ówczesnych dążeń proletarjackich. Ale sama ona stworzyła jednocześnie warunki, w których dążenia te miały dojrzewać. Wewnętrzny pokój zapewnił całkowity rozwój nowych postępów przemysłu, potrzeba zatrudniania armji i skierowania prądów rewolucyjnych na zewnątrz zrodziła wojny, w których Bonaparte pod pozorem obrony „zasady narodowościowej“ starał się zyskać dla Francji nowe zabory. Jego naśladowca Bismark przyjął tę samą zasadę dla Prus; i on dokonał swego zamachu stanu, swej rewolucji w r. 1866 nietylko przeciw związkowi niemieckiemu i Austrji, lecz również przeciwko izbie pruskiej, która weszła w zatarg z rządem. Lecz Europa była zamała dla dwuch Bonapartów i ironja historyczna chciała, aby Bismark obalił Bonapartego i aby król Wilhelm pruski przywrócił nietylko obcięte cesarstwo niemieckie, lecz i republikę francuską. Ogólny wynik był ten, że w Europie stało się faktem usamodzielnienie i zjednoczenie wielkich narodów, z wyjątkiem Polaków. Wprawdzie dokonało się to w nieznacznym stosunkowo zakresie, — lecz o tyle bądź co bądź, aby proces rozwojowy klasy robotniczej nie znajdował już poważnego hamulca w zawikłaniach narodowych. Grabarze rewolucji 1848 r. stali się wykonawcami jej testamentu. A obok nich wy-