Strona:Karol Marx-Walki klasowe we Francji 1848-1850 r.djvu/023

przeciw socjalistom. Partja na razie została złamana, liczba głosów spadła w r. 1881 do 312.000. Ale przeszkody zostały wkrótce przezwyciężone i oto pod uciskiem prawa wyjątkowego, bez prasy, bez organizacji, bez prawa związków i zgromadzeń rozpoczął się dopiero okres prawdziwego wzrostu. W r. 1884 było 550.000 głosów, w 1887 — 763.000, w 1890 — 1.427.000. Ręka państwa opadła. Prawo przeciw socjalistom znikło. Liczba głosów socjalistycznych podniosła się do 1.787.000 i przewyższyła czwartą część wszystkich podanych głosów. Rząd i klasy panujące wyczerpały wszystkie swe środki — bezużytecznie, bezcelowo, bezowocnie. Władze, od stróża nocnego aż do kanclerza państwa, otrzymały namacalne dowody swej bezsilności — i od kogo? Od lekceważonych robotników! I dowody te liczyły się na miljony. Państwo wyczerpało już wszystkie swe środki, robotnicy dopiero zaczynali używać swoich.
 Jedną wielką przysługą, którą robotnicy niemieccy przynieśli swej sprawie, było już samo istnienie najpotężniejszej, najkarniejszej, najszybciej wzrastającej partji socjalistycznej. Drugą taką przysługę oddali towarzyszom wszystkich krajów, dając im nową broń i to jedną z najsilniejszych, pokazując im mianowicie, jak się korzysta z powszechnego prawa głosowania.
 Powszechne prawo wyborcze dawno już istniało we Francji, lecz zostało skompromitowane przez nadużycia, które uprawiał rząd bonapartystowski. Po Komunie nie było partji robotniczej, któraby z tego prawa korzystała. Powszechne prawo wyborcze istnia-