Strona:Karol Ruprecht (szkic biograficzny).djvu/054

nawet moskalizacji Polski. Ci, którzy koncessje później nadane przedstawiają jako samowolny wypływ postanowienia cara, mają krótką pamięć i zapomnieli, iż rząd jego opierał się aż do ostatka wprowadzeniu polskiego języka do szkół, że do ostatka urzęda pozbawiał stopniowo charakteru polskiego, że Muchanów czuwał, aby Towarzystwo rolnicze nie przekroczyło zakresu gnoju i lepszej uprawy roli, że religia katolicka była zaledwo tolerowaną, a obsadzenie biskupstw pozbawionych od dawna biskupów, przedstawiono jako łaskę rządu — i że wreszcie zmiana, jaka nastąpiła w 1861 r., była istotnie wymuszona na rządzie przez manifestacje, które dzisiaj tak lekkomyślnie potępiają. Gdyby nie one, byłby system ucisku i wynarodowienia trwał bez przerwy i bylibyśmy do jego zaostrzenia doszli nawet bez powstania, to bowiem, co nastąpiło po jego klęsce, było postanowionym celem i dążeniem rządu moskiewskiego jeszcze przed wybuchem powstania.
 Więc też i wtedy, w roku 1860, wobec uporu rządu moskiewskiego i systematycznego odmawiania praw i rozporządzeń koniecznych dla znośnej egzystencji ludności, uznaną została przez wszystkich obywateli potrzeba wywarcia pewnego nacisku na rząd, obudzenia jego domyślności przez postawienie go w pozycji, któraby mu nakazywała uczynić coś dla narodu. Ruchem stanowczym, zbrojnym, niechciano wywierać nacisku, bo ruch taki łatwo