Jana III. pod Wiedeń, jest świadectwem moralnego związku z Europą, nowem zapisaniem w księdze zasług cywilizacyjnych, które nigdy nie giną. Osobistość uczucia w poezjach Potockiego pochłonęła w sobie cały świat zewnętrzny, bo tym sposobem człowiek dojść może do wolności, inaczej będzie zawsze bierną tylko istotą. Naturalnym więc jest rozwojem ta osobistość, którą widzimy najmocniej rozwiniętą w Polsce w XVII. i XVIII. wieku; że zaś rozwinęła się tylko z jednej strony, to jest uczucia, bez uwzględnienia innych warunków bytu, było to następstwem zbiegu okoliczności i własnej winy.
Rozwój osobistości doszedłszy do ostatecznych granic, sam z sobą stanął w sprzeczności. Dowodem liberum veto. Górnicki w dziele „Rozmowa szlachcica z Włochem“ powiada, że obaj umówili się stanąć na pewnem miejscu w oznaczonej godzinie. Włoch się stawił a szlachcica nie było. Gdy nadszedł później, a Włoch mu wymawiał opóźnienie, szlachcic rzekł, że umyślnie, z zamiłowania wolności to uczynił, nie chciał bowiem być niewolnikiem własnego słowa. Osobistość uczucia doszła więc już u nas do absurdum i wtedy przyszła pora upamiętania i opanowywania samego siebie. W religijnem uczuciu więc nastąpił żal za popełnione grzechy — pokuta.
Religijność polska w XVII. wieku ma charakter ascetyczno-pokutniczy, stanowiący ró-
Strona:Karol Ruprecht (szkic biograficzny).djvu/138
Ta strona została uwierzytelniona.
