Strona:Karol du Prel - Spirytyzm (1908).djvu/52

prawdziwemi”. Hartmann przypomina także spirytystom zasady logiczne, bez których niemożliwe jest żadne metodyczne badanie naukowe i w tym znaczeniu nie bez słuszności nazwał Aksakow książkę Hartmanna „szkołą dla spirytystów”.
 Wnioski, jakie wyprowadza Hartmann ze zjawisk spirytystycznych, polegają w zasadzie na tym, że niema potrzeby przypisywać zjawiska te duchom, ale, że mogą one być wytłumaczone przez niezwykłe, patologiczne właściwości medjów. Już to twierdzenie dowodzi, że samo uzdolnienie filozoficzne nie wystarcza, i że doświadczenie jest niezbędnym. Hartmann określa medjum w sposób dający się wprawdzie wymędrkować przy biurku, ale nie utrzymujący się w obu doświadczeniach. Medja są według niego osobnikami wpadającemi same przez się w stan somnambuliczny i jednocześnie magnetyzerami w stosunku swym do biorących udział w seansie. W stanie psychicznego podniecenia wytwarzają one siłę nerwową, która przeistaczając się na drgania świetlne i cieplne, staje się siłą fizyczną i jest nawet w stanie, działając na odległość, wywołać zjawiska bardzo niezwykłe; może