Strona:Karol du Prel - Spirytyzm (1908).djvu/57

halucynacje, że Crookes i inni otrzymywali postać medjum i ducha na jednej i tej samej kliszy, co czyni niemożliwą teorję kuglarstwa zarówno jak i teorję halucynacji. Argumenty takie zbywa Hartmann tylko lekceważącym uśmiechem: „przy otrzymanych przez Crookesa fotografjach nastręcza się podejrzenie, że zamiast ducha zostało odfotografowane samo medjum, a zamiast rzekomego medjum wypchane poduszką ubranie medjum”.
 Krótko mówiąc, wszystkie transfiguracje są tylko przeniesieniem złudzenia, a wszystkie materjalizacje przeniesieniem halucynacji z medjum na widzów.
 Próba Hartmanna — tłumaczenia zjawisk spirytystycznych przez naturę medjum musi być uznaną za zupełnie chybioną. Można przystać na to, że w swojej pracy określił on dobrze warunki, które należy zastosować przy doświadczeniach, ażeby uczynić wyniki ich dostatecznie pewnemi; Aksakow jednak dowiódł, że sam Hartmann niejednokrotnie wyłamał się z pod tych warunków, podczas gdy spirytyści zachowują je już oddawna. Aksakow zasypuje wprost swojego przeciwnika faktami wykazującemi, że