Strona:Karol du Prel - Spirytyzm (1923).djvu/104

 Charakterystycznem dla szermierki Hartmanna jest również jego rozwiązanie spirytystycznego problemu nieśmiertelności, mianowicie w stosunku do pessymizmu. Otóż co do tego spirytyści wyznają ten pogląd, że dusza, będąca źródłem zjawisk animistycznych, żyje po śmierci powłoki cielesnej. Spirytyści uznają dalej ziemski pessymizm, t. zn. — ponieważ superlatywu tego nie można użyć już dla braku porównawczego przedmiotu — uznają oni ziemskie zło. Ziemski pessymizm łączy się jednak u spirytystów z transcendentalnym optymizmem, ponieważ popierwsze nauka o nieśmiertelności zadawalnia najsilniejszy popęd człowieka, żądzę życia; podrugie, ponieważ byt zaświatowy, jak nam słabe tylko o tem pojęcie daje somnambulizm, okazuje się jako względnie szczęśliwy. Dlatego to magnetyczni somnambulicy, — o których Hartmann nic nie wie — oddawna chwalą swój stan, jako szczęśliwy, i nie obawiają się śmierci, ale raczej obudzenia, t. zn. powrotu do zmysłowej świadomości. Dlatego to również mistycy chrześcijańscy stany ekstatyczne nazywali „rajskiem zachwyceniem.“ Dlatego to wreszcie indyjski mistyk widzi w ekstazie nawet zlanie się z Brahmą, t. zn. stanie się Bogiem.
 Dla Hartmanna zaś nie istnieje zupełnie osobista nieśmiertelność. Nie przyznaje on tego, że ona istnieje; ale przyjmuje on to, aby móc dalej po akademicku badać i pytać, coby nastąpiło, gdyby