Strona:Karol du Prel - Zagadka człowieka.djvu/15

 Jeżeli porównamy z sobą te trzy poglądy, to nie jeden powie, że materyalistyczny jest zadowalniającym i jasnym, panteistyczny trudniejszym do zrozumienia i ciemnym cokolwiek, a mistyczny zupełnie niezrozumiałym i ciemnym. Tak się jednak zdaje z pozoru; w rzeczywistości jest wręcz przeciwnie. Wogóle materyalizm jest jasnym, ale tylko dlatego, że jest płytkim i zupełnie zrzeka się objaśnienia metafizycznego. Panteizm jest o wiele głębszym, ma jednak tę złą stronę, że nie może być sprawdzonym faktycznie i zawsze musi pozostać spekulacyą. Przeciwnie na pozór tak ciemnemu poglądowi mistycznemu przypada w udziale jasność bez płytkości, a ponieważ nadto można go sprawdzić faktami doświadczenia, byłby uznanym oddawna, gdyby zwrócono uwagę na te fakta.
 O tych faktach będzie mowa dalej. Tymczasem proste porównanie wprowadzi czytelnika do poglądu mistycznego i udowodni, że nieznaczność naszej świadomości może być istotnie rezultatem zmniejszenia. Porównanie to nie objaśnia samego procesu, stwierdza wszakże jego możliwość psychologiczną.
 Pomyślmy sobie fakt następujący: Na okręcie, który żegluje przez ocean Spokojny, majtek zostaje wprowadzony w sen hypnotyczny i otrzymuje poddanie myślowe, aby spał aż do wieczora, a później przebudził się bez żadnego wspomnienia z przeszłości. Po silnem poddaniu tej myśli majtek zostaje przeniesiony do łodzi i wysadzony na wysepkę pośród oceanu; okręt z rozwiniętymi żaglami oddala się z tego miejsca.
 Po przebudzeniu majtek ów podobny będzie do człowieka nowonarodzonego, z tą tylko różnicą, że przyjdzie na swój świat jako istota dojrzała i rozumna; byt swój rozpocznie jako człowiek. Napróżno jednak zasta-