Strona:Karol du Prel - Zagadka człowieka.djvu/92

materyalizm; rozbija się on jednak na kawałki, skoro tylko stwierdzi się jeden wypadek jasnowidzenia, a wypadków takich stwierdzono tysiące. Te ze zdolności zarodka w łonie matki uważa się za najwyższe, które są najważniejszemi dla życia embryonalnego; daleko jednak większe znaczenie mają inne zdolności, które przygotowują młodą istotę do wejścia w nasz świat. Przyrządy ruchu i zmysłów są chwilowo nieużyteczne, ale właśnie z nich poznajemy wysokie przeznaczenie człowieka.
 Zbierzmy krótko dowody, które popierają znaczenie psychologii transcendentalnej w zagadce człowieka:
 1. Pope mówi, że człowiek jest właściwym przedmiotem badania dla człowieka. Jest to potrzebą subjektywną, iż naprzód chcemy zdać sobie sprawę z siebie samych; ponieważ bezsprzecznie zajmujemy pierwsze miejsce na ziemi, objektywnie przeto jesteśmy najciekawszym przedmiotem badania.
 2. Usiłowania objaśnienia świata, a następnie nas ze świata do dziś dnia były tak niezadawalniającemi, że opłaci się dokonać próby wyciągnięcia wniosków z zagadki człowieka o znaczeniu świata. Należy się skierować tą drogą; należy uprzednio dokładnie określić człowieka jako najwyższy fakt przyrody, jeżeli chcemy sprawiedliwie oceniać przyrodę. Pisarz i artysta winien być sądzony według swych dzieł najlepszych; Homer nie według tych miejsc, w których zasypiał, jak mówi Horacyusz: „quandoque dormitat Homerus“. Wtedy dopiero gdy wiemy, czem jest człowiek, możemy zwrotnie orzec, czem jest świat. Ponieważ opieramy się na poznaniu i zasadzie moralnej, ponieważ jesteśmy stworzeni w zgodzie z przyrodą, i przyroda zatem jest problematem duchowym i moralnym. Świat i człowiek dają się rozdzielić pojęciowo, należą jednak do siebie