drewniane
Na Kaszubach nie brak było też dawniej licznych kościołów drewnianych. Niektóre z nich są bardzo dawne. W XII wieku było ich około 100. O niektórych mamy dokładniejsze wiadomości, jak np. o kościele w Chmielnie, który około 1280 r. zbudowała księżniczka Dobrawka, córka Świętopełka. Biskupi wizytatorzy w XVI wieku chwalili go, jako bardzo piękny i dopiero w roku 1845 rozebrano go zupełnie bez potrzeby [Makowski 62 1]. Naogół te drewniane kościółki przetrwały najwyżej do pierwszej połowy XIX wieku. Już bowiem w XVI wieku było więcej kościołów murowanych jak drewnianych. Drewniane kościółki kaszubskie, zachowane jeszcze do dziś, pochodzą przeważnie z XVII i XVIII wieku. Niektóre z nich, jak np. kościół w Leśnie, wykazują pewne zasadnicze zbliżenie do wzorów polskich południowych przez swą wieżę czworoboczną na linjach pionowych, lecz stożkowato się wznoszącą [Makowski 62 158]. Wogóle w tem budownictwie zaznacza się zupełnie wyraźnie tradycja polskiej ciesiołki. Niema natomiast w tych kościółkach sobótki czyli ganka lub podcieni około kościoła, tak ulubionych na Śląsku i w Małopolsce. Nie znaczy to jednak, aby i dawniej tych podcieni nie było, skoro dawne źródła przypisują takie sobótki nawet tym kościółkom, które ich dzisiaj nie mają [Gulgowski 48 57; Fischer 34 31]. Dziś tych drewnianych kościółków na Kaszubach już niewiele i zanikają one jak wogóle całe budownictwo drewniane.
Na terenie kaszubskim spotyka się typ wsi dziś już rzadki, a mianowicie okolnicę, t. j. typ wsi okrągłej. Z pomiędzy zachowanych wsi tego typu w Polsce najwięcej ich znajduje się na Pomorzu, w pow. kartuskim i kościerskim. W rozproszeniu znajdują się one jednak także w Poznańskiem. Natomiast bardzo częstym typem wsi jest na Kaszubach owalnica, a więc typ wsi przejściowej między okolnicą a ulicówką. Ten typ wsi występuje w Poznańskiem, oraz wyspowo w Polsce środkowej. Nadto spotyka się na tym terenie przysiółki, to jest osady składające się z małej grupy domów, położonej samotnie. Przysiółki mają rozmaitą formę, bezkształtną, ulicową lub placową. Na obszarze kaszubskim występują szczególnie przysiółki bezkształtne i ulicowe, które są właściwe dla Polski północnej. Wreszcie znajdują się tu także wsie samotnicze, które składają się z pewnej ilości oddzielnie od siebie stojących gospodarstw rolnych. Wieś samotnicza, zbliżona do przysiółka, jest w całej Polsce bardzo rozpowszechniona, ale
