Rea, Gaja, Kybela i Afrodis) (Jan Nepomucen Miller: „Zaraza w Grenadzie“. Str. 126), lub znaczenie kosmiczne jako symbol „stosunku człowieka do świata“[1].
Wychodząc z symbolizmu niektórych przełomowych dla powieści obrazów, określają też krytycy „Chłopów“ jako epopeję, ugruntowaną na zasadzie pewnej ogólnej idei. jedni uważają ją za epopeję energji narodowej i plemiennej żywiołowości polskiej (Adam Grzymała Siedlecki, Antoni Potocki) lub energji pierwotnej (Stanisław Miłaszewski: Głos energji pierwotnej u Reymonta. „Tygodnik Ilustrowany“ nr. 2 z dnia 9/1 1926, str. 26), drudzy za epopeję życia (Leon Pomirowski), inni wreszcie za powieść o życiu polskiego chłopa (Jan August Kisielewski, Jan Lorentowicz) lub epopeję pracy (Jan Nepomucen Miller) i chrześcijańską epopeję pracy (Anatol Stern). Podobnie również niektórzy krytycy niemieccy dopatrują się w „Chłopach” ogólnej idei i uważają ich za „epopeję chłopstwa polskiego“ lub też za „epopeję całego narodu polskiego”, a nawet za symbol „siejącej, pracującej i zbierającej plony ludzkości” (Czesław Jankowski: „Chłopi” Reymonta i krytyka niemiecka. Str. 11 i 21).
Wszystkie te koncepcje wyrażają jedynie różne bogate elementy, które skupia w sobie epopeja Reymonta. Opierając się bowiem silnie na gruncie doskonale zaobserwowanej rzeczywistości, wznosi się ona w sferę poezji, dając wspaniałą, jednolitą wizję poetycką, wychodzącą poza ciasne ramy zwyczajnej powieści reali-
- ↑ Leon Pomirowski: Na marginesie twórczości Reymonta. „Wiadomości Literackie“ nr 7 (59), str. 4: „Czyż napół barbarzyńskie w uczuciach i czynach życie Antka lub Maćka Borynów“ — pisze p. Pomirowski — „i ich stosunek do ziemi i Jagny nie uwydatnia symbolicznego wprost charakteru życia człowieka na łonie przyrody? Związek z ziemią chłopa polskiego przedstawiony tu jest w sposób kosmiczny. Całokształt i świat!“
