Strona:Kazimierz Bukowski - Władysław St. Reymont. Próba charakterystyki.djvu/89

 Trylogja Reymonta obejmuje szerokie malowidło wszystkich brzemiennych w dziejową doniosłość wydarzeń, jakie się rozegrały w Polsce od sejmu grodzieńskiego w roku 1793, na którym podpisano drugi rozbiór Polski, aż do zupełnego wypędzenia Moskali z Warszawy w dniu świąt Wielkanocnych 1794 roku. Akcja pierwszego tomu, zatytułowanego „Ostatni Sejm Rzeczypospolitej“, skupia się dokoła doniosłych i niesłychanie tragicznych obrad sejmu w Grodnie, w 1793 roku. Na jego arenie rozgrywają się zaciekłe walki o całość Rzeczypospolitej, którą sfora zaprzedanych Rosji magnatów oddać chce na powtórne rozdarcie. Bohaterami smutnego dramatu są posłowie na sejm z bezwolnym królem Stanisławem Augustem na czele i stojący poza nimi spiritus movens całej zdradzieckiej akcji, rosyjski ambasador imperatorowej Katarzyny, Sievers. Zaprzedańcy carowej, Ożarowscy, Pułascy, Kossakowscy, Ankwiczowie, Zabiełłowie, Tyszkiewiczowie, Bielińscy, Muszyńscy, to straszna galerja przesuwających się przed nami zdrajców i jurgieltników, pracujących skwapliwie w sejmie i poza sejmem nad zgubą Rzeczypospolitej. Niecne ich intrygi są ośrodkiem rozmów na wspaniałych balach na cześć „Semiramidy Północy”, carowej Katarzyny, na wystawnych przyjęciach u ambasadora Sieversa, w buduarach i salonach magnatów i ich kochanek, na ulicy i w koszarach wojskowych. Sieć zdrady, przeciw której walczy zaciekle garstka uczciwych patrjotów, rozciąga się na wszystkie zakamarki bujnego życia w Grodnie. Aż przychodzi decydująca chwila, „milczący sejm“, na którym mimo opozycji cnotliwych, jak Skrzydłowski, Skarżyński, Mikorski, Krasnodębski, Kimbar, Karski, Gosławski, pod groźbą Sybiru, armat i bagnetów uchwalono drugi rozbiór Polski. W drugim tomie, zatytułowanym „Nil desperandum“, akcja zaczyna się początkowo