Strona:Kazimierz Bukowski - Władysław St. Reymont. Próba charakterystyki.djvu/90

we wsi, następnie w Warszawie. U szerokich warstw narodu, począwszy od uczciwych i prawych magnatów aż do mieszczan i ludu, budzi się zdrowy odruch przeciw haniebnej robocie zdradzieckich sojuszników carowej. W tajemnicy tworzą się związki i sprzysiężenia, które pod formą loży wolnomularskiej i konfederacyj przygotowują się do dzieła zbrojnego powstania. Gotuje się ten nastrój w całej Warszawie, na ulicy, w warsztatach rzemieślników, w teatrach, salonach i pałacach bogatych mieszczan, szlachty i magnatów. Zuchwalstwo ambasadora rosyjskiego Igelströma, gospodarzącego coraz brutalniej w Warszawie, pod okiem króla i rządu Rzeczypospolitej, dolewa oliwy do ognia. Spiskowcy łączą się ze sobą, rozpościerają sieć tajnej organizacji na całą Rzeczpospolitą. Na horyzoncie zjawia się tajemnie szeptane imię Tadeusza Kościuszki. Wkońcu nadchodzi straszna noc. Igelström aresztuje najgorliwszych patrjotów i wywozi kibitkami na Sybir. Godzina działania uderza. Generał Madaliński rusza na Warszawę. Tom trzeci, zatytułowany „Insurekcja“, tworzy potężny epilog tego wielkiego historycznego czynu. Jesteśmy świadkami aktywnego udziału w walce wyzwoleńczej chłopów polskich, którzy po raz pierwszy stają w szeregach wolnych obywateli jako współtwórczy czynnik odrodzenia ojczyzny. Akcja tej części trylogji, będąca wynikiem zbiorowej woli wszystkich warstw społeczeństwa, skupia się dokoła trzech wielkich aktów wyzwolenia: uwolnienia Krakowa, bitwy pod Racławicami i wypędzenia Moskali z Warszawy.
 W ramach tych wypadków historycznych dał Reymont własną wizję narodu, wydobywającego z najgłębszych pokładów swojej istoty ukryte, wiecznie trwałe pierwiastki swojej siły i energji. Wizję tę oparł jednak na trwałej podstawie faktów historycznych, zachowując w należytych rozmiarach stosunek fikcji do prawdy.