królestwem spotkać musiały. Tylko że potrzeb to królestwo ma tyle, a on sił i zdolności miał więcej od innych, więc też jego działalność była na daleką metę, rozmiar i rodzaje.
Ale jeśli dwa do niego przystępowały obowiązki: jeden bezpośrednio dotyczący duszy ludzkiej, pilny i nieodzowny — a drugi odnoszący się do dobra wielu, ale nie bezpośrednio ani natychmiast do uświęcenia duszy, to potrzeba duchowna duszy ludzkiej zawsze miała pierwszeństwo. Obowiązków duszpasterskich dla pracy społecznej nie poświęcał nigdy, ale sprawiał, że jedne drugim nigdy nie wchodziły w drogę, a zawsze się uzupełniały w owocach.
Mimo pozorów Wawrzyniak materyalistą nie był. Pierwiastek duchowy nie tylko zawsze u niego przeważał, ale wręcz zawsze dominował.
Wawrzyniak zawsze mawiał: Narody mierzy się wedle tego, jak płacą swoje rachunki. Natychmiastowe płacenie rachunków, szybkie załatwianie interesów, odpowiadanie na listy, jest miarą kultury danego społeczeństwa. — Chcecie mieć wpływ na sprawy w gminie, powiecie, prowincyi, sejmie, to płaćcie większe podatki! (t. zn. pracujcie i dorabiajcie się, abyście się dostali do wyższej klasy podatkowej). — Gmachu gospodarstwa społecznego nie można zacząć budować od wieży ani ozdób na dachu, lecz od fundamentów. — Kto nie ma co jeść, nie powinien zbierać kwiatuszków[1], lecz patrzeć, skądby miał chleb…
Ale jak wyglądała Wielkopolska, gdy Wawrzyniak zaczął pracować?! Przemysłu wielkiego nie było, (jeszcze go do dzisiaj niema); większa własność rolna walczyła z nieumiejętnością racyonalnego gospodarstwa, z brakiem zasad ekonomicznych i kapitału obrotowego i istnienie swe znaczyła subhastami i sprzedażami w ręce niemieckie, a gdy przyszła komisya kolonizacyjna, hurtownie poczęła wyprzedawać dobra; włościanin marniał w ciemnocie, opilstwie i lichwie żydowskiej; rzemieślnik był synonimem niesłowności, partactwa i wstecznictwa wszelakiego, a robotnik stanowił najnędzniejszy, pogardzany przez
- ↑ Stale przezeń używana forma zdrobniała.
