Strona:Klejnoty poezji staropolskiej (red. Baumfeld).djvu/373

żadnemu narodowi. Mor. popierał dążenia królowej Marji Ludwiki, żony Jana Kazimierza, do umocnienia władzy królewskiej w Polsce.
 Do samsiadów — do sąsiadów.
 Skarga Ximeny (czyt.: Chimeny, imię hiszpań.). Słynny dramat klasyczny P. Corneille’a (Kornela p. t. Cid, oparty na romancach (balladach) rycerskich hiszpańskich o zwycięzcy Maurów, Rodrigu, przetłómaczony został przez A. Morsztyna prawdopodobnie za pobudką królowej M. Ludwiki (Francuzki) i pod tytułem: „Cid albo Roderik, komedja hiszpańska“, wystawiony został w r. 1661 na zamku warszawskim (w czasie sejmowym): jest to pierwszy dramat francuski, przetłómaczony na język polski. Tłómaczył „Cida“ w naszych czasach S. Wyspiański. Skarga Ximeny spowodowana została zabiciem ojca jej przez Rodriga w pojedynku: Ximena kocha Rodriga i — mimo te wstrząśnienia — zostaje później żoną wybawiciela ojczyzny.
 Zwycięstwo z Maurów (latynizm) — zw. nad Maurami: za którą — przez którą, t. j. krew ojca Ximeny, zranionego w bojach z Maurami: mężobójstwo — zabójstwo (człowieka) — nazwa, używana także w prawodawstwie polskiem.
 Chodkiewicz hetmanem (z „Wojny Chocimskiej“ W. Potockiego). Rozdział z „części wtórej“ poematu. Bliższe szczegóły o „Woj. Choc.“ patrz obj. do str. 41. Karol Chodkiewicz objął stanowisko hetmana wielkiego po Stanisławie Żółkiewskim, który w r. 1620 zginął pod Cecorą. Rozdział ten dziwnie podobny do „Obioru“ (hymn wstępny i wiersze następne) w Konradzie Wallenrodzie“ Mickiewicza.
 Zruci miesiąc — t. j. znak (sztandar) turecki (pod nogi słońca „prawdziwej wiary“); których mu nie szczędzą późne wieki i t. d. — nawet „w późne wieki“ dokonywa czynów nieśmiertelnych; Mars z czoła — dzielność, męstwo („bije mu“ z oczu); łęk — część siodła („urosłeś na siodle“): ćwiczyzny — ćwiczeń, trudów (wojennych kampanji): górnemi arsenały — zwycięską bronią.
 Stanisław Lubomirski, hetmana polnego namiestnik. Rozdział z tejże części II „Wojny Chocim.“ Stanisław Lubomirski był w „potrzebie chocimskiej“ zastępcą hetmana polnego (Koniecpolskiego), gdy Chodkiewicz był hetmanem wielkim.
 Krzemiezny (krzemięzny, od „krzemień“) — krzepki, tęgi: jędrznie — jędrnieje, wzmacnia się: w oczu, choć nieznaczny i t. d. — w chwilach, wolnych od służby wojennej, widać w oczach Lubom. młodzieńczą zalotność („Kupido sajdaczny“); według podoby — według upodobania (dobrany); do