dwukrotnie, bawełny — ponad trzykrotnie, wełny przeszło dwukrotnie. Nieco mniej zniżkowały ceny artykułów zwierzęcych, ale i tu spadek wynosił 30—45%. Ogólny indeks cen artykułów rolnych w 1921 r. był o ponad 40% niższy niż w 1920 r. Spadek ten był większy niż obniżka cen towarów przemysłowych. Za tonę węgla farmer musiał zapłacić w 1919 r. — 6 buszli kukurydzy, w 1920 r. — 40 buszli, a w roku 1921 — 60 buszli. Rozpiętość cen artykułów rolnych i przemysłowych, na korzyść tych ostatnich, czyli tzw. nożyce cen, są cechą charakterystyczną dla całego okresu międzywojennego we wszystkich krajach kapitalistycznych. Dochody brutto rolnictwa amerykańskiego w 1921 r. stanowiły zaledwie 55% dochodów z 1919 r., a dochody netto — jedynie 40%.
Istniały dwie bezpośrednie przyczyny wybuchu długotrwałego kryzysu agrarnego. Po pierwsze: gwałtownie zmalał popyt zagranicy na amerykańskie produkty rolne wskutek rozpoczęcia odbudowy rolnictwa europejskiego oraz ogólnego spadku konsumpcji zbóż w Europie, co było głównie wynikiem zubożenia mas pracujących. W Niemczech roczne spożycie mięsa na głowę ludności spadło z 46 kg w 1913 r. do około 25 kg 10 lat później. W oficjalnym roczniku Departamentu Rolnictwa USA z 1921 r. pisano: „Strasznym oskarżeniem dzisiejszej cywilizacji jest fakt, że przy takiej obfitości tutaj znajdują się za morzem miliony ludzi cierpiących z powodu braku najpotrzebniejszych artykułów, a ponadto dalsze miliony ludzi po prostu umierają z głodu.”[1]
Drugą przyczyną był spadek popytu w USA, wywołany kryzysem przemysłowym oraz późniejszą zmianą struktury spożycia. W Stanach Zjednoczonych zaczęła spadać konsumpcja podstawowych artykułów rolnych, a więc produktów zbożowych, tłuszczów i mięsa. Wzrastało natomiast z wielu przyczyn spożycie cukru, nabiału i jarzyn, co nie poprawiało sytuacji rolnictwa. Produkcja rolna nie mogła zmaleć w tym stopniu, co popyt, a fakt ten utrzymywał ceny na niskim poziomie.
Pewna poprawa sytuacji rolnictwa nastąpiła w 1924 r. w wyniku polepszenia ogólnej koniunktury, lecz kryzys agrarny w Stanach Zjednoczonych trwał aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Łagodniejszy jego przebieg w latach 1924—1929 nie przywrócił już stanu wysokich cen ani dochodów. Bankructwa farmerów osiągnęły punkt szczytowy dopiero w latach 1924-
- ↑ Cyt. za L. Luboszyc, Problemy marksistowsko-leninowskiej teorii kryzysów agrarnych, Warszawa 1951, s. 148.
