Strona:Krach na giełdzie.pdf/49

Ta strona została przepisana.

Ciężki kryzys ogarnął Belgię. Konsul generalny Prus w Antwerpii pisał, że w Belgii w roku 1857 „wybuchł tak silny kryzys, jakiego kraj dotąd nie przeżywał... w handlu stagnacja... przedsiębiorstwa przemysłowe pracują głównie na zapasy”[1]. Nawet na gospodarkę Rosji kryzys 1857 r. wywarł znacznie większy wpływ niż wszystkie poprzednie. Eksport Rosji spadł o 11%, a produkcja tkanin bawełnianych — o 14%.
W Królestwie Polskim również dał się odczuć wyraźny wpływ kryzysu. W końcu 1857 r. po otrzymaniu wiadomości o panice w Hamburgu i Gdańsku zbankrutowało wiele firm handlowych w Warszawie. Produkcja wyrobów bawełnianych zmniejszyła się już w 1856 r., później spadek produkcji przejawił się także w hutnictwie.
Kryzys dał się odczuć na wszystkich kontynentach świata. „Rocznik Pruski” za rok 1858 stwierdzał, że rozprzestrzenił się on „od najodleglejszego zachodu Nowego Świata do Sztokholmu i Moskwy, do Smyrny i Odessy. Miasta pokryły się... niezliczonymi ruinami majątków publicznych i prywatnych. Bogactwa książąt w ciągu jednej nocy stawały się niczym; najstarsze firmy handlowe, które przeżyły okres wojen i rewolucji, dla których nie opłacony weksel był zjawiskiem niesłychanym... padały teraz jakby zwalone wichurą; kwitnące dawniej fabryki stały milczące, niby sparaliżowane, olbrzymie zapasy towarów leżały w magazynach jak zaczarowane. W ciągu krótkiego miesiąca zbankrutowały tysiące firm; setki tysięcy robotników straciły pracę i zarobek; rozpoczęte linie kolejowe, budowy, kanały, doki stały niedokończone; sklepy zazwyczaj pełne przed Bożym Narodzeniem, teraz pełne luksusowych towarów stoją puste i bezludne. Jak gdyby jakieś straszne przekleństwo skazało na bezczynność wszelką działalność i ruch.”

Kryzys z 1857 r. po raz pierwszy w historii miał światowy zasięg. Dotknął tym razem i Niemcy, które powiększyły grono krajów przeżywających klęski nadprodukcji. Kraje te (Anglia, Francja, Belgia, Stany Zjednoczone i Niemcy) łącznie skupiały w owym czasie 4/5 światowego przemysłu fabrycznego. Kryzys ten jednocześnie prześcignął wszystkie dotychczasowe pod względem liczby zaatakowanych krajów. Przy tym w większości państw europejskich był on nie tylko odbiciem czy skut-

  1. Tamże, t. I, s. 616.