Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania050.jpg

dankę, tworzącą łącznie z Wierzbakiem cały system rowów na północy terenu miejskiego. Poszczególne rzeczki nosiły nazwy Kąt, Czestnapaza, Czerwony Zdrój, Rudnik.
 Gdy miasto Poznań wystąpiło na widownię dziejową w X wieku, było już osiedlem stosunkowo znacznem, skoro było siedzibą tak króla, jak pierwszego biskupa polskiego. Wiadomości topograficzne jednak z pierwszych wieków historycznych są bardzo skąpe. Nie ulega wątpliwości, że miasto pierwotne zajmowało najdalej na wschód wysuniętą część doliny poznańskiej, widocznie dostatecznie suchą i najłatwiejszą do zabudowania. Ośrodek miasta stanowiła wyspa między Cybiną a wschodniem korytem Warty zwana Ostrowem. Przyjąć należy, że na Ostrowie tym wznosił się gród książęcy, a tamże stanął też kościół Katedralny. Podgrodzie zajmowało terytorjum okolone mniejwięcej Cybiną, na wschód od grodu położone i nie w całej pełni już otoczone wodą. Właściwem miastem poznańskiem czyli podgrodziem była Śródka. Między Śródką a Ostrowem powstało później samodzielne osiedle Ostrówek, pierwotnie nie stanowiące odrębnej jednostki miejskiej. Dalej na wschód istniał w wczesnych wiekach historycznych kościół rycerzy maltańskich, św. Jan. Św. Jan jednakże nie stanowił podgrodzia poznańskiego w ścisłem słowa znaczeniu, był on raczej osobną osadą rycerską pod Poznaniem.
 Aż do XIII wieku brak ściślejszych wiadomości o topograficznej rozbudowie miasta Poznania. Wiemy jednakże, że do połowy wieku XIII teren wschodni nie odpowiadał już potrzebom wzmacniającego się osiedla, i że do czasu owego częściowo zabudowany był lewy brzeg Warty. W szczególności istniały kościoły św. Marcina, św. Wojciecha i św. Gotarda (późniejszy Dominikański). Przy kościołach tych istniały znaczniejsze osiedla ludzkie. Osiedle św.-marcińskie tudzież św.-wojcieskie stawione były na wzgórzach; pozostałe wzgórze środkowe zajął niebawem zamek książęcy. Natomiast kościół św. Gotarda stał przy Warcie na terenie stosunkowo niskim było to zatem pierwsze osiedle w dolinie lewobrzeżnej i zaczątek opanowywania bagnistego terytorjum przy Warcie. Wszystkie te jednostki zaliczane były do Poznania jako jego części składowe, gdy dalej wysunięte wsie stanowiły jednostki samodzielne. Do wieku XIII powstało na terenie właściwego miasta Poznania nie mniej jak 7 kościołów, a mianowicie: kościół katedralny św. Piotra i Pawła, kościół Panny Marji (prawdopodobnie zamkowy) obok Katedry na Ostrowie Tumskim, kościół św. Mikołaja na Zagórzu, części tegoż Ostrowa, kościół św. Małgorzaty na Śródce, kościoły św. Marcina, św. Wojciecha i św. Gotarda na lewym brzegu Warty. Poza tem istniał kościół św. Michała na przedmieściu św. Jana oraz kościół na Głównej. Z budowli