Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania065.jpg

grafji miasta Poznania, otwierając zupełnie odmienne horoskopy. Krótko przed rozszerzeniem miasta na zachód i południe wcielono do Poznania drobne osiedla prawobrzeżne Piotrowo i Berdychowo (w r. 1896.)
 Przy samym końcu XIX wieku chwycono się zabudowania terenów północnych miasta, które z powodu zabagnienia przez wieku dawne leżały odłogiem. Stało się to łącznie z budową Przeładowni i Rzeźni oraz Targowiska. Z tego też okresu wywodzi się usunięcie licznych wód, które z biegiem czasu zatraciły swą chyżość i stały się sanitarną plagą miasta. Jedynie bowiem stara fosa przy murze średniowiecznym zasypana została przy zburzeniu pierwszej fortecy i Bogdanka częściowo zasklepiona później. Natomiast inne odnogi Warty i rzeczki tudzież nowe fosy forteczne XIX wieku były w stanie groźnym. Przy końcu wieku zasypano Zgniłą Wartę, rów Karmelitański, rów Rybacki i zasklepiono ostatecznie Bogdankę oraz zasypano niektóre stawy. W obrazie miasta Poznania nie przybyło przez wiek XIX — oczywiście poza budowlami fortecznemi — dużo budowli charakterystycznych. Teatr niemiecki i polski, Bazar, Bibljoteka Raczyńskich, 3 kościoły ewangelickie, kilka fabryk, urządzenia portowe — oto główne budowle wpływające na ogólny widok miasta Poznania.
 Po wcieleniu do miasta Jeżyc, Św. Łazarza, Wildy i Górczyna rozpoczęła się najżywsza w dziejach miasta rozbudowa terytorjalna. Co rok powstawały nowe ulice i to w dużych kompleksach. W ciągu kilkunastu lat zabudowały się duże części Jeżyc, Św. Łazarza i Wildy. Przy rozbudowie tej ujęto w plany nowoczesne ulice nowe, natomiast kompleksy przejęte z wsi pozostały w względnem zaniedbaniu, to też dzielnice te nie mają charakteru jednolitego i łączą bloki urbanistycznie nowoczesne z blokami przypadkowego budownictwa podmiejskiego w smaku XIX wieku. Górczyn nawet w czasie przynależności do miasta nie doznał w okresie przedwojennym rozbudowy innej aniżeli w guście wsi podmiejskich. Bądź co bądź w latach 1902 do 1914 powiększył się obszar zabudowania miasta Poznania bardzo znacznie i wcale korzystnie. W r. 1907 wcielono do miasta część gruntów Winiar i Sołacza, w tej drodze powstała nowa dzielnica Sołacz, która przybrała charakter odrębny, na terytorjum tem rozmieszczone zostały wyłącznie budowle willowe. Podobne osiedle willowe powstało w równym czasie poza obszarem miejskim w Dębcu. Niezmienione prawie zupełnie i nadal okolone murami fortecznemi było stare miasto prawobrzeżne, które też z rozwoju pierwszych lat XX wieku żadnych nie miało korzyści. Obraz całego miasta wskutek znacznego rozszerzenia zmienił się bardzo wybitnie. Równocześnie powstało w śródmieściu nowego rodzaju osiedle na pasie pofortecznym. Tereny te częściowo uzyskały budynki