Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania066.jpg

reprezentacyjne a częściowo budowle willowe. Ponieważ nie przeszły one na własność miasta, lecz pozostały w zarządzie osobno stworzonej państwowej komisji rozbudowy miasta, przeto pas wałów pofortecznych nie został zabudowany w takiem tempie, w jakiem budowały się przedmieścia zachodnie i południowe, i do chwili obecnej pas wałowy nie jest jeszcze w zupełności zabudowany, stanowiąc równocześnie prawie jedyną rezerwę ziemi budowlanej w śródmieściu, a odgraniczając śródmieście od jedynej dzielnicy, która nie jest oddzielona od niego torami kolejowemi, t. j. Wildy.
 Budowli charakterystycznych powstał w pierwszych latach wieku XX szereg duży, w pierwszym rzędzie dlatego, że czynniki niemieckie planowo stawiały w Poznaniu pewne gmachy reprezentacyjne, i tak zamek cesarski, Akademję, gmach Ziemstwa, Dyrekcję Poczt., Dyrekcję Kolei, Teatr Wielki, Muzeum Wielkopolskie i t. p. Z wystawy z r. 1911 zachowała się wielka Wieża Górnośląska, wyróżniająca się odrębnym kształtem w panoramie miasta Poznania. Gmachów kościelnych w śródmieściu nie stawiano już, zbudowano natomiast szereg kościołów na przedmieściach, i to katolickie w Jeżycach i na Św. Łazarzu i ewangelickie — stosunkowo małe — w Jeżycach, Św. Łazarzu i Wildzie.
 Cały kierunek rozbudowy miasta w początkach XX wieku szedł na zachód i południe, przyczem zachód szczególnie przeważał. Dopiero w czasach polskich zmieniły się podstawy rozwojowe miasta Poznania. Największego znaczenia dla topografji miejskiej czynem administracji polskiej w Poznaniu jest zburzenie fortecy po prawym brzegu Warty, dzięki któremu otworzone zostały po długowiekowem zaniedbaniu pod zabudowę wschodnie tereny miasta. Za czasów polskich opanowano wody Warty i Cybiny zabezpieczając miasto od powodzi z wszystkich stron. Tamy przyrzeczne będą historycznym świadkiem pracy dokonanej w pierwszych latach Polski dla opanowania rzek poznańskich. W tej drodze otworzyły się pewne horoskopy rozwojowe dla południowej części miasta, która poprzednio zabudowała się jedynie na wyżynach, a obecnie już staje się w dolinie dzielnicą o własnym charakterze zbudowań (sport, parki, ogrody i t. p.). Czasy najnowsze niedopuściły do powtórzenia się historji wsi podmiejskich, jaką przebyły Jeżyce, Św. Łazarz i Wilda, gdyż w r. 1925 wcielono do miasta 7 gmin podmiejskich pod kątem widzenia racjonalnej ich rozbudowy w połączeniu z całością miasta Poznania. Gminami temi są Główna, Komandorja, Rataje, Starołęka Mała, Dębiec, Winiary i obszar dworski Naramowice. W chwili obecnej może jedyny Sołacz powinien być jeszcze częścią składową miasta, wszystkie dalsze gminy podmiejskie mają naogół mało charakteru miejscowości żyjących sąsiedztwem wielkiego miasta, jakkolwiek