Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania079.jpg

artystyczne wśród których największą zyskało sławę złotnictwo poznańskie. Największe korzyści odniosło kupiectwo.
 Równolegle z rozwojem życia gospodarczego rozszerzał się horyzont zainteresowań ludności. Wiek 16. był równocześnie okresem rozkwitu umysłowości. Znaczny szereg uczonych rozbił swe namioty w Poznaniu, wśród nich ludzie tak wybitni jak lekarz królewski Józef Struś. Stanęły drukarnie, księgarnie. Na początku wieku ufundował biskup Lubrański szkołę akademicką, która odrazu nabyła znaczenia bardzo poważnego. Przy końcu wieku sprowadzili się do Poznania Jezuici i założyli szkołę o poziomie akademickim. Z powodu sprzeciwów uniwersytetu krakowskiego ani jedna ani druga nie otrzymała formalnych praw szkoły akademickiej, ale utrzymywane były na poziomie szkoły tego rodzaju i gromadziły sławnych nauczycieli. Potężne wzmocnienie ruchu umysłowego wniosła reformacja. Poznań przejął nowinki religijne stosunkowo wcześnie; w r. 1522 działali w ich duchu już Samuel i Seklucjan. Dwa odłamy protestantyzmu zdobyły niebawem gromady wyznawców i możnych opiekunów: luteranizm oraz wyznania braci czeskich; tamtych protegował w Poznaniu wpływowy magnat Górka, tych zaś drugi, Ostroróg. Protestantyzm szerzył się tak wśród szlachty wielkopolskiej jak wśród mieszczaństwa. Mieszczaństwo sprzyjało szczególnie luteranizmowi. Tak luteranie jak bracia czescy urządzili w Poznaniu zjazdy, synody, dysputy. Polemika religijna w samym Poznaniu nie ustępowała żywością najwybitniejszym ośrodkom różnowierstwa. W rządzie miasta brali udział katolicy i dysydenci. Wpływy protestanckie wzmacniały się do trzeciego ćwierćwiecza 16 wieku. Warunki te zmieniły się, gdy biskup Adam Konarski sprowadził do Poznania Jezuitów, którzy ufundowali tutaj poważną siedzibę i szkołę oraz zabrali się do walki z protestantyzmem. Akcję ich wspierał silny prąd kontrreformacji podtrzymywany przez króla Zygmunta III. W miarę usuwania ekspansji dysydenckiej malały różnice ilościowo, bo nowowierców ubywało w mieście, cofało się też gwałtownie żywe poprzednio piśmiennictwo wyznaniowo-polityczne. Tem samem dochodzi przy schyłku wieku 16. do końca okres odrodzenia, który wniósł olbrzymie walory w życie umysłowe narodu polskiego i miasta Poznania.
 Wiek 16. sprowadził znaczne ujednolicenie ludności miejskiej. Przedewszystkiem zmalała migracja zagraniczna, mieszczaństwo stało się osiadłem, trwało generacjami w mieście, dzięki czemu tem lepiej podnosił się dobrobyt ludności i całego miasta oraz stworzyła się praca społeczna oparta ściśle na warunkach miejscowych. Zasilenie ludnościowe miasta przychodziło głównie z miasteczek i wsi wielkopolskich: napływ młodzieży wiejskiej do rzemiosł poznańskich był bardzo żywy. Miasto Poznań przyciągało również znaczniejsze zastępy szlachty, które posiadały w niem domy i pałace. Wśród okoliczności