Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania113.jpg

żydów 7040 — 15,0%). W r. 1871 mieszkało w Poznaniu wraz z wojskiem 56374 osób. Żydzi stanowiący pierwotnie 19% a jeszcze w r. 1871 13% ludności byli w okolicznościach takich grupą silną. Ugrupowanie sił wynikające z prawa wyborczego było zatem takie, że odsunięta od wpływów była ludność historyczna miasta, przywiązana do ziemi, na której mieszkała, a ster trzymała ludność niemiecka w przewadze napływowa i zmienna oraz żydowska, wprawdzie częściowo tubylcza ale już w owym czasie ...odpływająca. Rozległy wpływ elementu żydowskiego charakteryzował później w pewnej mierze pracę korporacyj miejskich; wnosili oni pewien krytycyzm wobec państwa a zwłaszcza reprezentującej je biurokracji, ale jako ludzie zawsze aktualni popierali szczególnie usilnie tendencje chwilowo mocne, o ile nie godziły w ich interesy. Ponieważ żydzi nie mieli tradycji na terenie samorządowym, przeto zrazu nie odegrali roli indywidualnej, znaczenie swe umocnili dopiero po kilkunastu latach. I jeżeli walka wyznaniowa w 8. dziesięcioleciu zaostrzyła się na terenie miasta Poznania z przyczyny czynników miejskich a w końcu 19. i w 20. wieku walka narodowościowa w ratuszu poznańskim była prowadzona bardzo żywo, to oparcie stanowiły dla zarządu miasta rady miejskie ze znacznemi przewagami żydowskiemi. Nie można było jednakże walk i tendencyj tych przenosić w dziedzinę gospodarczą, to też gmina w zakresie gospodarczym wstrzymywała się od wzmacniania przeciwieństw.
 Nie można historji Poznania w 19. w. pisać bez uwzględnienia stosunków narodowościowych, a przeciwnie właśnie walka narodowościowa była zasadniczem podłożem życia miejskiego, ona tworzyła i charakteryzowała historję. Miasto Poznań nie było w pierwszej połowie 19. wieku tem w polityce polskiej, czem stało się w drugiej jego połowie. Poprzednio niektóre ośrodki prowincjonalne odgrywały wcale znaczną rolę, a i wieś w całokształcie swym silniej dzierżyła ster nawy narodowej. W drugiej połowie wieku 19. skoncentrowała się w Poznaniu akcja kierownicza polska, Poznań stał się ośrodkiem politycznym o wyjątkowem wewnątrz państwa pruskiego znaczeniu. I jeszcze do r. 1870 mniejwięcej utrzymał się jako posterunek samodzielny Toruń, później Poznań był ogniskiem na całej linji przewodzącem w pracy publicznej polskiej. Ten charakter dodał Poznaniowi wiele znaczenia i on też w wielkiej mierze wpływał na rozwój spraw w mieście. Preponderancja ta wyrobiła się w trakcie walki narodowościowej równolegle z procesem wytwarzania się mieszczaństwa polskiego. Odgraniczenie narodowościowe rozpoczęło się w życiu organizacyjnem około r. 1850, a dokonało się całkowicie po r. 1870. Od r. 1880 mniejwięcej znać wyraźne skutki tendencyj polskich w odniesieniu do miasta. Wszystkie te względy nakazują nam patrzeć na historję Poznania z punktu widzenia odłamów narodowościowych.