Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania123.jpg

 W r. 1870 ustąpił ze stanowiska nadburmistrz Naumann, człowiek światły i sprawiedliwy, reprezentujący oba obozy ludności chrześcijańskiej, który w r. 1848 stanął śmiało w szeregu osobistości zdążających do zgody z Polakami, który popierał polskie tendencje kulturalne, który cieszył się poważaniem powszechnem. Stał na czele miasta tak długo, że wypełniał nieomal cały okres między powstaniem listopadowem a wojną francusko-niemiecką. Nie było wówczas rządców miasta, którzyby troskę gospodarczą uważali za naczelne swe zadanie. Naumann był administratorem miasta, urzędnikiem, bo takich tylko wychować mogły czasy biurokracji komunalnej (samorządu miejskiego w początkach 19. wieku w W. Ks. Poznańskiem nie było). Życie szło obok administracji. Po nim objął ster losów miasta dotychczasowy drugi burmistrz Kohleis, który był nadburmistrzem od r. 1870-1883. Zastępcą jego był Jarosław Herse. W r. 1883, po śmierci Kohleisa, wybrała rada miejska dwukrotnie Hersego, który równocześnie były przywódcą partji postępowej, na nadburmistrza; władza nadzorcza nie zatwierdziła wyborów tych ani nawet ponownego wyboru drugiego burmistrza, i nasłała komisarza Müllera, którego rada wybrała potem nadburmistrzem (1886); urzędował on do r. 1890, poczem powrócił do służby państwowej. Ludzie ci wypełniali okres 1870-1890. Z ustąpieniem Naumanna skończyła się stara era polityki polskiej rządu pruskiego. Wojna francusko-niemiecka dała podstawy wielkiej potęgi nowo utworzonej Rzeszy Niemieckiej. Tuż po niej rozpoczęła się era zdecydowanej polityki przeciwpolskiej. Na terenie miasta Poznania był Kohleis wiernym reprezentantem tych idei, które wcielał na szerokiej arenie politycznej Bismarck. Po okupacji Wielkopolski w r. 1815 był to pierwszy nadburmistrz miasta Poznania, który walczył zdecydowanie przeciw aspiracjom politycznym ludności polskiej, pierwszy, który podjął z urzędu bój rozgrywający się poprzednio w słabszej mierze w życiu społecznem. Jarosław Herse był ostatnim dyrygentem magistratu bez tendencyj przeciwpolskich, ostatnim za czasów niemieckich burmistrzem mówiącym językiem polskim. Były lantrat, konserwatysta Müller, który z komisarza rządowego stał się nadburmistrzem, był osobistością przejściową, przypadkową niejako, ale idącą ściśle po linji politycznej, wynikającej z stosunku obozu konserwatystów pruskich do kwestji polskiej. Kohleis był z strony niemieckiej niejako sprawdzianem nowego kursu narodowościowego, jeżeli kurs ten uwidocznił się tylko w niektórych dziedzinach, znać w tem współdziałanie Hersego. Równocześnie dokonywały się po stronie polskiej przemiany szybkie i zdecydowane. Okres 1870—90 stanowi zewnętrznie zakończenie epoki 1793—1870, a zarazem początek nowej ery miasta Poznania następującej po r. 1890.
 Na linji stosunków polsko-niemieckich zawrzała wielka wojna. Ze strony niemieckiej szedł na czele rząd poparty przez sejm pruski. Zaczęło się od