Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania131.jpg

przedstawia się ujemnie, w jednej rzeczy zarząd miasta podjął się czynu wielkiego. Kohleis i Herse byli ludźmi o zainteresowaniach kulturalnych. Kohleis życie swe strawił na pracy około szkolnictwa. Dążył on do szkoły symultannej we wielkich kompleksach szkolnych i do oddzielenia chłopców i dziewcząt. Szkoła symultanna sprzeciwiała się ustawodawstwu, to też pierwsze zapędy Kohleisa uśmierzyła rejencja. Jednakże w r. 1870 pozwolił rząd — wbrew sprzeciwowi arcybiskupa — założyć próbną szkołę wspólną, płatną, a walka kulturalna usunęła w r. 1873 wszelkie trudności. Kohleis od razu wprowadził szkoły symultanne, złączył 10 szkół w 3 i budował następnie dalsze szkoły. Polityka ta oznaczała ciężkie zaostrzenie walk wyznaniowych, ludność katolicka poruszona była do głębi, szkolnictwo poznańskie stało się sławne wzgl. osławione. Czynniki protestanckie wywalczyły w r. 1882 prawo wykładania religji w szkołach przez duchownych, katolicy nie uzyskali tego przywileju. Ogromne rozgoryczenie ludności towarzyszyło akcji Kohleisa, rozszerzającej walkę kulturalną. Triumf Kohleisa w dziedzinie szkolnej kosztował miasto wielki pieniądz. Budowa i nowa organizacja szkół pochłaniała lwią część funduszów miejskich, aparat nauczycielski był większy i droższy, nawet fundusz reluicyjny i pożyczki szły częściowo na szkoły. Szkołę realną utrzymywało miasto nadal, lecz nie podołało ciężarom — mimo wspaniałomyślnej fundacji Gotthilfa Bergera — i odstąpiło ją w r. 1890 państwu. Dopiero po śmierci Kohleisa poczęto liczyć się z ciężarem utrzymania szkolnictwa. Stanęło więc nowe szkolnictwo (nb. znacznie zniemczone) a odłogiem leżały prawie inne dziedziny pracy miejskiej. Widziano to w mieście już około r. 1890 i ustaliła się opinja, że w latach 1870—1890 stanęły szkoły a resztę pozostawiono... Wittingowi. W każdym razie jednostronność zdecydowana i sprzeczna z całokształtem obowiązków miasta.
 Do r. 1890 Poznań w ogólności prosperował słabo, a rządy miejskie nie podążały za innemi. Okres 1793 — 1890 był całem stuleciem stagnacji i martwoty miasta pod względem postępu; Dopiero po r. 1890 nastąpiła zmiana zdecydowana i gwałtowna poprawa stosunków. W okresie 1890 — 1918 Niemcy stanęły jako wielka potęga gospodarcza i polityczna, stały się państwem wielkiego przemysłu i ogromnych wpływów handlowych. Politykę przemysłową zapoczątkował jasno Caprivi. Wewnątrz kraju ucichły walki narodowościowe, żywioł polski w spokoju umacniał swe posterunki, przeszkadzał wprawdzie kryzys agrarny. W r. 1894 ustępuje Caprivi. W tej też chwili pada preponderancja polityczna kół parlamentarnych u Polaków, Józef Kościelski ustępuje, stan mieszczański sięga po wpływy polityczne, a później jest elementem dowodzącym tak w pracy politycznej jak społecznej. Ośrodek stanowi mieszczaństwo poznańskie pod przewodem inteligencji zawodowej. Po