Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania165.jpg

 b) Dolny piasek. Są to żwiry i piaski grubo i drobnoziarniste nie uwarstwione lub uwarstwione nieregularnie, z warstwami krzyżującemi się. Wśród warstw piasków dolnych występują niekiedy wkładki wapieni słodkowodnych lub torfów, jak w znanym przykładzie na Szelągu. Piaski dolne, zwłaszcza dolna ich część są silnie przepojone wodą gdyż w nich gromadzi się cała masa wody opadowej wsiąkającej w glebę. Albowiem dolny margiel zwałowy prawie zupełnie, iły poznańskie zupełnie wody nie przepuszczają. Piaski te tworzą więc bogaty zbiornik wody, z którego zasilają się miasto Poznań i okolica. Dolne piaski występują na powierzchni nie szerokiemi pasami po obu brzegach Warty i dopływów po stronie zewnętrznej dolnego marglu zwałowego. Występowanie dolnych piasków zaznacza się w terenie zawsze zawilgoceniem, storfieniem okolicy jak np. na wschód od Starołęki i na zachód od Górczyna, w obszarze Śródki i Głównej tudzież w dolinach Cybiny i Bogdanki.
 Kompleks dolnych piasków dyluwialnych powstał w czasie cofania się lodowca drugiego, potem warstwy wapienne i torfowe w czasie międzylodowcowym i wreszcie górna część piasków w czasie zbliżania się lodowca ostatniego. Miąższość dolnych piasków waha się między kilkunastoma a dwudziestoma metrami.
 B. Górne piętro dyluwialne. Wśród warstw należących do tego piętra można wyróżnić cztery kompleksy: a) górny margiel zwałowy, b) górny piasek, c) piaski dolinowe, d) iły wstęgowane.
 a) Górny margiel zwałowy odpowiada pod względem petrograficznym dolnemu marglowi zwałowemu. Różni się on od tamtego głównie stopniem zwietrzenia. Zawiera więc zwłaszcza przy powierzchni mniej wapna i przechodzi niejednokrotnie w glinę lub piasek gliniasty. Górny margiel zwałowy obejmuje przeważnie górne części miasta jak np. cały obszar między ulicami Dąbrowskiego, Jasną, Głogowską i Łazarską lub obszar wyniosłości, na której wznosi się Cytadela, Winiary i t. d. Miąższość górnego marglu zwałowego dochodzi do 8 m. Zwykle jednak jest on zniszczony lub zredukowany do cieniuchnej warstewki.
 b) Górny piasek tworzą różne, przeważnie gruboziarniste piaski o krzyżowem uwarstwieniu osadzone z wody cofającej się ostatniego lodowca. Miąższość ich, nie duża, dochodzi niekiedy do powyżej 2 m.
 c) Piaski dolinowe. Materjał osadzony, podobnie jak górny piasek, przez wody cofającego się lodowca gromadził się przedewszystkiem we wschodnio-zachodnich równolegle do czoła cofającego się lodowca przebiegających olbrzymich dolinach. Jedna z tych dolin t. zw. dolina Warszawsko-Berlińska przebiegała na południe od Poznania. W dolinie tej mieści się dolina górnej Warty aż do Mosiny, dalej dolina Obry i Odry. Druga tworzy t. zw. dolinę Toruńsko-Eberswaldzką przebiegającą na północ od Poznania. W tej dolinie mieści się dolina dol-