Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania362.jpg

wiali już dawniej kandydatury własne, poza listami polskiemi, ale powodzenia nie mieli. Pierwszy poseł narodowo-robotniczy wszedł do parlamentu niemieckiego z miasta Poznania w r. 1912, niebawem zaś drugi ze Śląska. Samodzielne stronnictwo narodowo-robotnicze powstało w czasie wielkiej wojny.
 Gdy oswobodzono Poznań i Wielkopolskę, istniały ugrupowania polityczne, które w nowowytworzonych warunkach musiały wystąpić do otwartej walki konkurencyjnej. W szczególności zaś były to ugrupowania: narodowo-demokratyczne, narodowo-robotnicze, konserwatywne (na terenie miasta Poznania niesilne) oraz socjalistyczne. W pierwszej chwili szedł obóz polski jeszcze zwarcie, ponieważ siła liczebna żywiołu niemieckiego była nadal znaczna. Działo się tak przy wyborach do rady miejskiej, przeprowadzonych w marcu 1919 r., kiedy lista ogólna polska obejmowała wszystkie znaczniejsze kierunki polityczne oprócz socjalistów, którzy stawili listę własną. Wybory te nie przedstawiają dla nas materiału, na którymby można studiować rozwój prądów partyjno-politycznych. Tyle tylko zaznaczyć należy, że strona niemiecka przeprowadziła w wyborach owych stosunkowo znaczną ilość radnych, bo 30% całości. Wchodzą dla nas w rachubę dopiero wybory późniejsze, pierwsze w r. 1921.
 Szkicując oblicze polityczne społeczeństwa poznańskiego zamierzamy wyłącznie wykazać rozwój sił poszczególnych ugrupowań partyjnych, o ile on się uwydatniał w wyborach politycznych ogólnych, t. j. do władz ustawodawczych Rzeczypospolitej i do rady miejskiej. Różniczkowanie polityczne obserwujemy tylko jako czynnik mogący wpływać na kierunek prac ogólno-administracyjnych. Działalność ugrupowań politycznych leży poza zakresem naszych dociekań i obojętne są nam nawet rzeczywiście stwierdzone następstwa pewnych przejawów, wynikających z danego układu sił politycznych. Gmina miasta Poznania trzymała się przez całe dziesięciolecie rządów polskich zdecydowanie zdala od tendencyj partyjno-politycznych, i tylko niekiedy obserwuje negatywne skutki przewagi myśli partyjno-politycznej, i to wówczas, gdy przedsięwzięcia miejskie o charakterze gospodarczym czy administracyjnym spotykają się z krytyką ze stanowiska partyjnego.
 Przedmiotem badań naszych są wyniki wyborów dokonanych w dniach 18. grudnia 1921 i 4. października 1925 do rady miejskiej tudzież w dniach 5. listopada 1922 i 4. marca 1928 do sejmu Rzeczypospolitej oraz 12. listopada 1922 i 11. marca 1928 do senatu Rzeczypospolitej. Stosunki o charakterze względnie stałym zmieniały się w latach ostatnich żywiej niż kiedykolwiek, tem żwawsze są zmiany i przesunięcia dokonane w zakresie układu sił politycznych. Mimo tej wielkiej płynności zjawisk możliwem jest przedstawienie pewnych naczelnych linij rozwojowych w życiu politycznem mieszczaństwa poznańskiego. Przedewszystkiem korzystnym dla tego celu jest fakt, że wybory