Strona:Lenin-Państwo i rewolucja.djvu/022

państwa nie doszła jeszcze do tego punktu z którego dopiero można należycie ocenić jego obecny charakter. Zresztą Marks i Engels, choć bardzo wrażliwi i dobrze poinformowani o wszystkim, co się działo, w dziedzinie socjalno-poltycznej, wówczas w Anglji, jak i na lądzie stałym Europy — nie stali jednak praktycznie w centrze życia politycznego, nie stykali się z tą maszyną państwową, nie mogli należycie ocenić tych zmian, jakim ona uległa.
 W odmiennym zupełnie położeniu byli Kautsky i inni działacze socjalno-demokratyczni. Stojąc bliżej praktyki życiowej, doczekawszy się najnowszej fazy rozwoju państwa, jakiej nie dożyli twórcy „Manifestu Komunistycznego“ — nic mogli oni nadal, bez zmian, powtarzać starych, nie odpowiadających rzeczywistości frazesów Marksa i Engelsa o państwie.
 Nie chcąc, ze względów taktycznych, osłabić ich autorytetu, owszem broniąc go zawsze demonstracyjnie — faktycznie młodsi teoretycy i praktycy ruchu socjalno-demokratycznego — musieli zmienić nie jedno w nauce swych mistrzów. Znaleźli się też teoretycy marksizmu jak nap. Reaner, którzy otwarcie powiedzieli, że życie wskazało wiele stron nowych — poprzednio nie znanych, co musi mieć i ma swe naturalne konsekwencje w teorji socjalizmu.
 Polityka wewnętrzna dzisiejszych państw, w stosunku do proletarjatu, różni się zupełnie nie tylko od tej, która była w połowie wieku XIX, lecz także i od tej z przed laty jeszcze 30.
 Klasa robotnicza zdobyła olbrzymi wpływ na prawodawstwo i administrację państw europejskich, a jeżeli nawet wpływ ten może się wydać, z pewnego ściśle klasowego proletariackiego punktu widzenia, — niedostatecznym jeszcze, to i wówczas nie ma żadnego powodu do przypuszczenia, że nie może on w przyszłości bliższej i dalszej, znacznie się zwiększyć.
 Anglja w końcu XIX i w początkach XX wieku uległa gruntownej przebudowie, bardzo znacznie zmieniły się stosunki państwowe w Austrji. Jeżeli w Niemczech, w latach ostatnich przed wojną, nie widzimy tak raptownych zmian, to tylko dlatego, że chronologicznie wyprzedziły one państwa inne na drodze prawodawstwa socjalnego.
 Prawodawstwo fabryczne, różnego rodzaju ubezpieczenia społeczne, udostępnienie kultury dla mas, wreszcie ich organizacja ekonomiczna, polityczna — zrobiły w państwach współczesnych tak