Trzy takich ekonomiczmych przedwstępnych warunkach, jest zupełnie możliwem natychmiastowe, z dziś na jutro, zastąpienie kapitalistów i urzędników w sprawie kontroli produkcji i podziału, w sprawie obrachunku pracy i jej wytworów — przez robotników uzbrojonych, przez lud cały uzbrojony. (Nie należy mieszać kontroli i obrachunku ze sprawą o naukowo wykształconym personelu inżynierów, agronomów i t. d.: panowie ci pracują dziś na usługach kapitalistów, jutro lepiej jeszcze pracować będą na usługach robotników uzbrojonych).
Obrachunek i kontrola — oto co jest najważniejsze, czego wymaga wprowadzenie i prawidłowo działanie pierwszej fazy społeczeństwa komunistycznego. Wszyscy obywatele stają się tutaj najmitami państwa, jakim są uzbrojeni robotnicy. Wszyscy obywatele służą i pracują dla jednego wszechludowego, „syndykatu“ państwowego. Rzecz, cala polega na tym, żeby pracowali na równi, zachowując miarę słuszną pracy i zapłaty równej. Obrachunek i kontrola tego uproszczoną jest przez kapitalizm nadzwyczajnie, sprowadza się do niezwykle prostych, dla każdego piśmiennego człowieka dostępnych operacji notowania i zapisywania, znajomości czterech działań arytmetycznych i wydawania odpowiednich pokwitowań.[1]
Kiedy większa część ludu zacznie wykonywać samodzielnie i powszechnie takie obliczenia i taką kontrolę kapitalistów (zmienionych obecnie w pracujących) i panów inteligentów, którzy zachowali nałogi kapitalistycznego ustroju, wtedy kontrola taka stanie się rzeczywiście powszechną, ogólną, wszechstronną, wszechludową, wtedy w żywy sposób uchylić się od niej nie będzie można, „nie będzie gdzie ujść“ od niej.
Społeczeństwo cale będzie jednym biurem i jedną fabryką z równością pracy i równością płacy.
Ale ta „fabryczna“ karność, którą po zwyciężeniu kapitalistów, po obaleniu eksploatatorów rozpowszechni proletarjat na całe spo-
- ↑ Kiedy państwo sprowadza się w najważniejszym dziale swych funkcji do takiego obrachunku i kontroli ze strony samych robotników, wtedy przestaje być ono „państwem politycznym, wtedy funkcje społeczne zmieniają się z politycznych w zwykłe administracyjne“ (por. wyżej rozdział IV o polemice Engels? z anarchistami).
