analizy położenia każdej poszczególnej klasy, a niekiedy różnych grup lub warstw wewnątrz klasy, pokazując naocznie, dlaczego i jak „każda walka klasowa jest walką polityczną“. Przytoczony przez nas urywek ilustruje, jaką skomplikowaną sieć stosunków społecznych i stopni przejściowych od jednej klasy do drugiej, od przeszłości do przyszłości, analizuje Marks, aby ustalić całkowitą wypadkową rozwoju historycznego.
Najbardziej głębokim, wszechstronnym i szczegółowym potwierdzeniem i zastosowaniem teorii Marksa jest jego nauka ekonomiczna.
„Ostatecznym celem mego dzieła — mówi Marks w przedmowie do „Kapitału“ — jest odkrycie ekonomicznego prawa ruchu współczesnego społeczeństwa“ t. j. społeczeństwa kapitalistycznego, burżuazyjnego. Badanie stosunków produkcyjnych danego, historycznie określonego, społeczeństwa w ich powstawaniu, rozwoju i upadku — taka jest treść nauki ekonomicznej Marksa. W społeczeństwie kapitalistycznym panuje produkcja towarów i dlatego analiza Marksa zaczyna się od analizy towaru.
Towar jest, po pierwsze, rzeczą, zaspakajającą jakąkolwiek potrzebę człowieka; po drugie, rzeczą, wymienianą na inną rzecz. Pożyteczność rzeczy czyni z niej wartość użytkową. Wartość wymienna (lub poprostu wartość) jest przede wszystkim stosunkiem, proporcją przy wymianie pewnej ilości wartości użytkowych jednego rodzaju na pewną ilość wartości użytkowych innego rodzaju. Doświadczenie codzienne pokazuje nam, że miliony i miliardy takich wymian przyrównują, stale wszystkie i wszelkie, jak najbardziej różne i nie dające się ze sobą porównać, wartości użytkowe. Cóż wspólnego ze sobą mają te różne rzeczy, przyrównywane stale do siebie w określonym systemie stosunków społecznych? Wspólne między nimi jest to, że są produktami pracy. Wymieniając produkty, ludzie przyrównują do siebie najróżnorodniejsze rodzaje pracy. Produkcja towarów jest to system stosunków społecznych, przy którym poszczególni wytwórcy tworzą różnorodne produkty (społeczny podział pracy) i wszystkie te produkty są do siebie przyrów-
