nywane przy wymianie. Tym wspólnym więc, co tkwi we wszystkich towarach, jest nie konkretna praca określonej gałęzi produkcji, nie praca jednego rodzaju, lecz abstrakcyjna praca ludzka, praca ludzika wogóle. Całkowita siła robocza danego społeczeństwa, wyrażona w sumie wartości wszystkich towarów, jest jedną i tą samą ludzką siłą roboczą: miliardy faktów wymiany dowodzą tego. A zatem każdy poszczególny towar wyraża tylko pewną część społecznie niezbędnego czasu pracy. Wielkość wartości jest określona przez ilość społecznie niezbędnej pracy, lub przez czas pracy, społecznie niezbędny dla wytworzenia danego towaru, danej wartości użytkowej.
Wartość jest stosunkiem między dwiema osobami — jak powiedział pewien stary ekonomista; powinien był tylko dodać: stosunkiem zasłoniętym rzeczową powłoką. Tylko z punktu widzenia systemu społecznych stosunków produkcyjnych pewnej określonej społecznej formacji historycznej, przy tym stosunków, występujących w masowym, miliardy razy powtarzającym się zjawisku wymiany, można zrozumieć, co to jest wartość. „Jako wartości, towary są tylko określonymi ilościami zakrzepłego czasu pracy“. Po szczegółowym zanalizowaniu dwoistego charakteru pracy, ucieleśnionej w towarach, Marks przechodzi do analizy formy wartości i pieniędzy. Głównym zadaniem Marksa jest przy tym zbadanie pochodzenia pieniężnej formy wartości, zbadanie historycznego procesu rozwijania się wymiany, poczynając od poszczególnych przypadkowych jej aktów („prosta, pojedyncza lub przypadkowa forma wartości“: dana ilość jednego towaru wymienia się na daną ilość innego towaru) aż do ogólnej formy wartości, kiedy szereg różnych towarów wymieniany jest na jeden i ten sam określony towar, i do pieniężnej formy wartości, gdy tym określonym towarem, powszechnym ekwiwalentem, jest złoto. Będąc najwyższym produktem rozwoju wymiany i produkcji towarowej, pieniądze zacierają, ukrywają społeczny charakter prywatnych prac, społeczną więź, pomiędzy poszczególnymi wytwórcami, zjednoczonymi przez rynek. Marks poddaje niezwykle szczegółowej analizie rozmaite funkcje pieniędzy, przy czym i tutaj
