Wiem o tem wszystkiem, lecz niech mi pan wybaczy, czy pan wie o wszystkiem, co zrobiono w Europie w kwestyi robotniczej?
— Bardzo pobieżnie.
— Nad kwestyą tą pracują obecnie najbardziej wzniosie umysły Europy. Kierunek Schultze-Delitscha... Potem ta olbrzymia literatura kwestyi robotniczej najbardziej liberalnego kierunku, na czele którego stoi Lassale... organizacya mülhauzeńska, jest już faktem spełnionym.
— Mam o tem nadzwyczaj niedokładne pojęcie.
— Pan zapewne tylko tak mówi, lecz wie pan o tem tak samo jak i ja. Ja, ma się rozumieć, nie jestem profesorem nauk socyalnych, lecz rzeczy te interesowały mnie i warto zaprawdę, aby pan popracował nad niemi, gdyż widzę, że one zaciekawiają pana.
— Lecz jakież rezultaty osiągnięto?
— Przepraszam...
Goście poczęli wstawać od stołu, zabierając się do wyjazdu i Świażski poszedł wyprowadzać ich do przedpokoju. Lewin pozostał pod wrażeniem, że Świażski złapał go na nieprzyjemnym dla siebie zwyczaju podpatrywania tego, co się dzieje w dalszych pokojach jego umysłu.
Lewin nudził się nadzwyczaj w ciągu tego wieczoru w towarzystwie pań, gdyż kłopotała go, jak nigdy jeszcze, myśl, że to niezadowolenie z gospodarstwa, jakie ogarnęło go od jakiegoś czasu, nie jest wyjątkowo tylko jego udziałem, lecz że jest stanem ogólnie rozpowszechnionym w Rosyi i że obmyślenie jakiegobądź stosunku do robotników, któryby pozwolił, aby ci ostatni pracowali tak, jak u starego chłopa, nie jest marzeniem, lecz zadaniem, które należy koniecznie spełnić. Lewinowi zdawało się, że kwestyę tę można rozwiązać i że należy koniecznie wziąć się do tego.
