la Guerre en Pologne — La Banque Nationale Suisse, à Lausanne, est autorisée à recevoir les souscriptions. — Commission exécutive. Adresse: Vevey (Suisse), Hotel du Lac.
Wszystkie listy powyższe będą materiałem niezmiernie ciekawym przede wszystkim dla historyka. Do historii literatury polskiej przynoszą one właściwie jeden tylko szczegół, a mianowicie bezspornie już ustalają datę powstania noweli Sienkiewicza Z dawnych dziejów. Datę tę określano do niedawna mylnie: na rok 1915. Prostowałem tę omyłkę wydawców i krytyków już niejednokrotnie na podstawie zaznajomienia się z pierwotnym rękopisem noweli oraz jej brulionowymi notatkami, noszącymi wypisaną przez Sienkiewicza datę: 1912. Na tej to zasadzie, oraz na zasadzie listu Remigiusza Kwiatkowskiego do Sienkiewicza (też z roku 1912), gdzie mowa jest o tej noweli, zaprzeczyłem niedawno (w Przeglądzie Powszechnym) mniemaniu, wyrażonemu przez prof. Sinkę w książce Hellada i Roma w Polsce, jakoby wspomniana nowela była odbiciem nastrojów z pierwszych lat wojny europejskiej. Niestety w owych latach wojennych już muza Sienkiewicza była niemal zupełnie zacichła. Bodaj że jedynym literackim jego zamierzeniem z owego okresu była popularna Historia Polski, do której gromadził notatki i o której wydanie już warunkowo pertraktował z firmą Gebethnera.
Pisownię listów podaję według oryginału.
Listy chodzą dość regularnie, zwłaszcza rekomendowane. Wogóle stosunki nie są tak rozprężone, jak się zdaleka może wydawać. Opinija publiczna i wszyscy ludzie kochający kraj starają się okiełznać tę partyję, która chciałaby doprowadzić do jakichś wybuchow. Zresztą sądzę, że i ta partyja jest przekonana, że o powstaniu nie może być mowy, bo nikt nie chce pracować pour le roi de Prusse. Byłoby to wprost zgubą. — W tych dniach ogłosiłem w „Rusi“ list w sprawie szkolnej, który dzienniki galicyjskie niezawodnie powtórzą. Bardzobył (sic! J. B.) był rad, gdyby mógł się ukazać i w prasie francuskiej.
Wyjeżdżałem na parę dni zagranicę, ale obecnie jestem w Warszawie. Adres mój zawsze: ul Hoża N 22. — Na wieś nie wybieram się jeszcze tak prędko. Żona moja dziękuje za pamięć, ja zaś przesyłam serdeczny uścisk dłoni, wraz z wyrazami wysokiego poważania.
20. III. 1905
