Strona:Litwa w roku 1812.djvu/15

—   XI   —

pięćkroć, a stosunkowo dziesięćkroć mniej od dwa razy mniejszego Księstwa Warszawskiego. Co zaś najważniejsza, co przyłożyło się ostatecznie do przypieczętowania opłakanych tej kampanii wyników, nie potrafiła dostarczyć dla niej należytego gospodarczego wsparcia i rezerwy, co w końcowej zwłaszcza chwili krytycznej stanowić mogło o ocaleniu lub o zgubie doszczętnej.
 Jednakowoż od stwierdzenia tych prostych faktów bardzo jeszcze daleko do rozstrzygnięcia niesłychanie powikłanego zagadnienia właściwej podówczas poczytalności Litwy, do sprecyzowania w szczegółach i sprawiedliwego rozróżnienia, gdzie wtedy była wina, gdzie błąd, a gdzie biorący górę nad niemi przymus okoliczności. Taki zaś przymus wszędy nieodparcie wówczas tutaj się wciskał, idąc jednocześnie od wyzwoleńczej, lecz niszczycielskiej też i zbaczającej z dróg właściwych potęgi nadbiegłej Zachodu oraz zasiedzonej, niewolącej lecz przemyślniejszej i celowszej Wschodu, od samobójczych uchybień Napoleona oraz mądrej taktyki Aleksandra, od samej rozłożystej, rozrzuconej struktury terytoryalnej kraju, wielkiej jego, pomimo ukrytych znacznych bogactw przyrodzonych, niedojrzałości i ubóstwa pod względem ekonomicznym i kulturalnym, niepomyślnego i nierównomiernego w nim uwarstwowienia narodowościowego i stanowego, nieskoordynowanego układu miejscowych polskich żywiołów obywatelskich a wielkopańskich, zupełnego niemal braku pol-