Strona:Lucjan Siemieński-Portrety literackie.djvu/43

 Chwila, kiedy ta książka Rejowa powstała, była najszczęśliwszą i może jedyną. Naród bowiem przyszedłszy pod Jagiellonami do najdoskonalszego wyrazu swego wewnętrznego ustroju, pełen życia rozpościerającego się w szerokich granicach, a w stosunku do innych państw nie bez znaczenia na szali polityki, przytem w obec wyobrażeń nowatorów religijnych pobudzony do głębszego rozpatrzenia się w sobie, a zarazem pochwycony nowemi ideami, z różnych wysokości i stanowisk oceniający własną swą istotę — najbardziéj chciał być samym sobą, i najwięcéj jeszcze ze siebie snował. Moment ten odbił się zupełnie w książce Reja, i dlatego stała się ona jednym z najoryginalniejszych zabytków naszéj literatury, niemniéj nieocenionym kodexem patryarchalnego obyczaju, który przestrzegamy z pobożną miłością, stałby się oraz najsilniejszą rękojmią narodowego konserwatyzmu.
 Trudno zaczepić o Reja, a nierozwieść się nad Żywotem poczciwego człowieka, bo czyż Żywot ten nie należy do najprzedniejszych pism jego? Co nieprzeszkadza, że jeszcze kilka niedotkniętych myśli powiedzieć mi o niéj wypadnie pod koniec.
 Biorąc tedy za przewodnika żywot Reja skreślony przez Trzecieskiego, i dopełniając go nowemi