Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/007

Bastian twierdził bowiem, że psychika ludzka jest wszędzie jednakowa i że stąd u różnych ludów powstają zupełnie niezależnie jednakowe wytwory, t. zw. idee zasadnicze (Elementargedanken), a tylko pod wpływem różnego środowiska geograficznego powstają pewne zróżniczkowania, t. zw. idee etniczne (Völkergedanken), charakterystyczne dla poszczególnych ludów. Głównym błędem tej metody, zwanej także przyrodniczą, jest konstruowanie szeregów rozwojowych bez uprzedniego ustalenia szeregów chronologicznych; nadto mylne jest tu zupełnie aprioryczne założenie o niezależnem od siebie powstawaniu jednakowych wytworów kulturowych u różnych ludów. Metodzie tej przeciwstawia się metoda historyczna, wprowadzona przez badaczy, jak Fr. Ratzel, B. Ankermann, i Fr. Graebner; Ratzel przy sposobności swych badań nad ludami afrykańskiemi doszedł do przekonania, że takie same wytwory kulturowe nie mogą powstawać niezależnie na różnych obszarach, ale że podobieństwa te są wynikiem wędrówki pewnego wytworu kulturowego z jakiegoś jednego ośrodka, w którym ten wytwór powstał. Ratzel był więc twórcą teorji migracyjnej, którą dalej rozwinęli L. Frobenius, B. Ankermann, Fr. Graebner i W. Schmidt, jako teorję kręgów kulturowych (Kulturkreistheorie); wedle tej teorji wędrują nietylko pewne poszczególne wytwory, ale cały kompleks kulturowy ze wszystkiemi jego pierwiastkami religijnemi, socjalnemi i materjalnemi. W związku z temi poglądami rozpowszechnia się metoda mapowania materjałów etnograficznych.
 Teorję tę przyjęli także badacze północno-amerykańscy, jak np. Fr. Boas, a przychylnie odnoszą się też do niej etnologowie angielscy. Niektórzy, jak W. H. Rivers, stosują metodę pośrednią; w przeciwstawieniu do szkoły ewolucyjno-przyrodniczej, daje on nader szczegółową analizę kultury, twierdząc, że kultura ta nie powstaje wskutek jednolitego rozwoju, ale jest wynikiem ścierania się różnych wpływów, a w przeciwstawieniu do metody historycznej głównym celem badań Riversa jest nie określenie rodowodu pewnych zjawisk, lecz wykazanie, w jakich okolicznościach odbywało się krzyżowanie kultur i jakie nowe pierwiastki stąd powstały. W etnologji właśnie bowiem bardzo ważne są problemy genetyczne, a mianowicie: przez kogo i kiedy dany wytwór kultury został prze-