rozpadającą się znów na narzecza: 1. wielkopolsko-kujawskie, śląskie i małopolskie. 2. mazowieckie. Te różne narzecza odpowiadają dawnym plemionom, a mianowicie Polanom, Pomorzanom i Mazowszanom. Do Polan należeli zaś także Wiślanie, zwani Małopolanami, i Ślęzanie. Odpowiednio do tego mamy też narzecza wielkopolskie, kujawskie, pomorskie, mazowieckie, małopolskie i śląskie, a wreszcie odpowiednio do dawnej odrębności ziemi chełmińskiej i Kociewia, mamy przejściowe narzecze chełmińsko-mazowieckie, oraz dialekt kociewski, który wyszedł z dialektu kujawsko-chełmińskiego, a zasilony pewnemi cechami mazowieckiemi, opanował znaczną część obszaru kaszubskiego. Granice narzeczy polskich są w widocznym związku z odwiecznemi granicami szczepowemi. Granic tych żadne późniejsze polityczne zmiany nie zdołały zatrzeć, a więc wielkopolskim dialektem mówią okolice Koła i Kalisza, a natomiast cypel poznańskiego na płd. od Ostrowa ma dotąd małopolskie „mazurzenie“. Występuje to jeszcze jaskrawiej w pasie kraju od Pszczyny przez Bytom do Lublińca, który — mimo kilkuwiekowej przynależności do politycznie niepolskiego Śląska — zachował cechy małopolskie. Natomiast w centrum Polski, w miejscu zetknięcia się różnych narzeczy, tworzy się specjalny dialekt centralny.
Literatura: K. Nitsch. Dialekty języka polskiego. Kraków 1915. — K. Nitsch. Mapa narzeczy polskich. Kraków 1919. — K. Nitsch. Monografje polskich cech gwarowych. Nr 1—3. Kraków 1916. — K. Nitsch. Z geografji wyrazów polskich. (Rocznik Slawistyczny VIII.) Kraków 1918.
Plemiona polskie zachowały nietylko pewne różnice w mowie, ale także w całej kulturze materjalnej, społeczno-gospodarczej i duchowej. Na etnograficznym obszarze Polski dadzą się wyróżnić następujące grupy: 1. Wielkopolanie. 2. Łęczycanie, 3. Sieradzanie, 4. Kujawianie, 5. Pomorzanie, 6. Ślązacy, 7. Małopolanie, 8. Mazurzy. (ryc. 4.)
Mniej więcej na obszarze dawnych Polan, a na dzisiejszym obszarze narzecza wielkopolskiego, mieszkają Wielkopolanie, którzy wyróżniają się pewnemi nazwami lokalnemi. Więc Pałukami zowie się mieszkańców pow. wągrowieckiego, zachodniej
