Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/024

następnie Kozary (Chazary VII w.), potem Madziarzy (VIII-IX w.), dalej Pieczyngowie (IX w.), poczem w XI w. idą Kumanie czyli Połowcy, a wreszcie napierają w XIII w. Tatarzy; w XIV wieku Turcy wdzierają się na półwysep Bałkański. Te fale ludów koczowniczych zalewają szczególnie Ruś, ale dają się też odczuć Polsce, gdyż wytwarzają one fale ruskie w kierunku ziem polskich i tamują normalne rozwinięcie się powrotnych fal w kierunku wschodnim. W walkach z temi koczowniczemi plemionami padła Ruś kijowska, a ledwie tchu mogła nabrać Ruś moskiewska. Napór ten wytrzymały i pokonały Polska Kazimierza Wielkiego i Litwa Olgierda. Na ziemiach, zupełnie wyniszczonych przez napady tatarskie, rozpoczyna się kolonizacja polska. Szczególnie zaznaczają się w osadnictwie leśnem Mazurzy, którzy już na początku XVI wieku dotarli do Owruckiego, paląc po lasach popioły, prażąc smołę, wyrabiając klepki i wszelki cenniejszy materjał drzewny.
 Rozkwit gospodarczy Rusi spotyka zupełna ruina, spowodowana przez powstanie kozackie Chmielnickiego w r. 1648. Nowa fala osadników polskich idzie z ziemi przemyskiej i sanockiej oraz z nad Wisły na zwrócone przez Turków w roku 1699 Podole, ale z powodu małej ilości łacińskich parafij zupełnie się ruszczy. Drugi potężny strumień osadnictwa polskiego idzie z Mazowsza w kierunku północno-wschodnim i sięga poprzez dorzecze Niemna do Dźwiny. Jest to linja pochodu kultury polskiej na Litwę; wpływy polskie na ludy litewskie i na ich język są bardzo stare i rozpoczynają się już w czasach przedhistorycznych, a wreszcie od końca w. XIV do XVII proces ten rozwija się coraz bardziej. Polskie osadnictwo wiejskie szerzyło się natomiast na Podlasiu, a nadto Mazurzy zajmowali ogromne pustkowia leśne, przeważnie obsadzone do XIII wieku przez plemiona pruskie Sasów, Sudawów i Galindów, oraz przez Jadźwingów. Mazowsze sięgało na początku XIII w. zaledwie 50 do 60 kilometrów na północ od Wisły, mniej więcej po Śreńsk, Ciechanów, Pułtusk i Brok. Osadnictwo posuwa się tu powoli ku wyżynie jeziornej wschodnio-pruskiej. Najbujniej rozwija się w XIV i XV w., ale przeciąga się aż do XVI i XVII wieku, kiedy ogromna puszcza królewska, zwana Zieloną, dzieląca się na puszczę Ostrołęcką, Przasnyską i Łomżyńską, osiedlona została przez Kurpiów.