Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/028

§ 17. Budownictwo.

 Chałupa. Człowiek powoli dochodził do umiejętności budowania mieszkalnego schroniska. Najdawniejszem mieszkaniem był las, a w nim buda lub szałas, z gałęzi upleciony lub sklecony. Czasem może nawet pierwotne mieszkanie umieszczone było na drzewie wśród gałęzi, jak to widzimy dziś jeszcze u niektórych ludów pierwotnych.
 Nie mamy żadnych wyraźnych danych, jak mieszkali dawni Słowianie, ale oczywiście na podstawie analogji możemy przypuszczać, że po okresie przebywania w lasach i szałasach następuje szukanie naturalnych i sztucznych jaskiń, a także kopanie dołów w ziemi, zwanych ziemiankami; starą tę formę zachowały do dziś różne piwnice, lodownie, a u bardzo ubogich chłopów na Litwie i u pasterzy w Karpatach utrzymały się nawet w swej pierwotnej formie mieszkalnej; szczególnie zaś odżyły w czasie wojny, gdy wskutek walk na wschodnich kresach uległy zniszczeniu całe ludzkie osiedla, a z powodu trudności ekonomicznych rychłe odbudowanie nie było możliwe. Wreszcie była jeszcze inna forma siedlisk ludzkich, a mianowicie mieszkania na palach. Budowle palowe, t. zw. palafity, wznosiły się nietylko nad wodą, ale także na stałym lądzie, o ile zmuszały do tego względy bezpieczeństwa lub terenu. Na naszych obszarach, zwłaszcza w Polsce północnej, znaleziono dość liczne ślady dawnych mieszkań palowych.
 W czasie swych wędrówek mogli Słowianie używać także mieszkań przenośnych w postaci bud na wozach, jakich np. używali Tatarzy, dziś jeszcze wędrowni Cyganie, a i tej formy mieszkania doświadczyły w czasie wojny liczne rzesze uchodźców.
 Z chwilą ustalenia się życia osiadłego na obszarach słowiańskich mamy w związku z budowlami palowemi obok chałup drewnianych, także chałupy plecione. Domy plecione z chróstu zczasem oblepia się też gliną. Działał tu zapewne wpływ lepianki, t. j. chaty lepionej z gliny.
 Nazwa „chata” jest raczej wyrazem literackim, a nie ludowym. Lud polski bowiem chatę nazywa chałupą, a w innych okolicach chyżą, chyczą, strzechą, budą, budynkiem lub zwyczajnie domem. Wyraz chata dostał się prawdopodobnie za