Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/029

pośrednictwem ruskiem z kultury irańskiej, gdyż w persk. dom zowie się kada. Nie jest to jeszcze dość jasne, ale bądź co bądź ciekawe, że „chata“ odpowiada ruskiej lepiance, a natomiast nasza nazwa „chałupa“, wywodzona od greck. kalybe, ze swym charakterystycznym przedsionkiem odpowiada typom świątyń greckich.
 Chałupa nasza przeszła szereg faz rozwojowych pod wpływem działania różnych kultur. Najpierw była to jama mieszkalna, jakich istnienie w Miechowskiem stwierdziły badania prehistoryczne. Jama ta przy prymitywnej technice kopania była okrągła, a przykryta dachem, rozpostartym nad nią narówni z ziemią, jak świadczy o tem sama nazwa strzechy. Zczasem wewnątrz tej ziemianki pod ścianami jamy mieszkalnej ubito z ziemi wokoło jakby rodzaj ławy. Powstaje więc wewnątrz pewien wyższy poziom, który zabezpiecza od wilgoci, a nawet można było pod tym poziomem zrobić otwór do palenia, rodzaj pieca; w ten sposób możnaby wyjaśnić powstanie zapiecka, a także przez to rozumiemy, dlaczego w dawnych chatach germańskich ławy pod ścianą były konstrukcyjnie złączone z całym domem, a nie były wyodrębnionym sprzętem, jak później. Zczasem także zupełnie płaski dach poczyna się nieco podnosić w górę, przyczem forma jego mogła być dwuspadkowa albo stożkowata, taka, jak widzimy dotąd w naszych stogach i brogach.W nazwie bróg, jak w niemieckim berg, a francuskiem borge (oznacza mieszkanie), zachowała się nawet stara nazwa na określenie skał i jaskiń, owych najpierwotniejszych mieszkań ludzkich. Z tej formy stożkowatej mógł rozwinąć się dopiero dach czterospadkowy, lecz kwadratowy, a dopiero później powstała z niego forma dzisiejszego dachu czterookapowego. Równomiernie z rozwojem dachu rosną ściany, zrazu usypane z ziemi wykopanej, potem powstaje niska ściana z okrąglaków, która zczasem wzrasta i podnosi dach coraz więcej nad powierzchnię ziemi. Typ takich starych budowli o niskich ścianach, a dachu spuszczonym prawie do ziemi, mamy na Mazowszu i w litewskich stodołach.
 Badania, przeprowadzone nad ludowem budownictwem polskiem, stwierdziły, że chata polska zwykle zwrócona jest szczytem do drogi czy ulicy, ale też bardzo często, jak w Ma-